A – Stijlboek

aan elkaar of niet
zelfstandige naamwoorden
Bij samenstellingen van drie woorden, waarbij hoofdletterwoorden in het spel zijn, komt er een spatie tussen de hoofdletterwoorden en wordt het laatste deel aan het voorlaatste hoofdletterwoord geschreven: Rode Kruispost en Eerste Kamerlid (zonder streepje).
Bij samenstellingen met merknamen wordt het anders. Tussen de merknaam en een woord dat daar bij hoort, komt een streepje (Ford-dealer). Het is dus: Albert Heijn-bezorgservice. Trekkers van Valtra Valmet zijn Valtra Valmet-trekkers en trekkers uit de serie Hitech zijn Hitech-trekkers. Tussen twee namen in een samenstelling komt een streepje, dus als zowel de bedrijfsnaam als de modelnaam gebruikt wordt, dan is het: Valtra Valmet-Hitech-trekkers. Voor de leesbaarheid is het beter dit soort samenstellingen te vermijden en bijvoorbeeld te spreken van Hitech-trekkers van Valtra Valmet.

werkwoorden
Voor werkwoordelijke samenstellingen is nauwelijks een regel te geven. Raadpleeg de Woordenlijst Nederlandse Taal.

let op het betekenisverschil tussen:
ten minste- tenminste »»»
ten slotte – tenslotte »»»
wel eens – weleens »»»
te veel – teveel »»»

aanhalingstekens
1. Wij gebruiken dubbele aanhalingsteken “boven” (zesjes) om een citaat te openen en dubbele “boven” (negentjes) om een citaat af te sluiten: “Ik ben ziek”, zegt ze. Ze zegt: “Ik ben ziek.” (let ook op de volgorde van het leestekengebruik bij citaten.)
2. Halve citaten doen we met ‘zesje – negentje’. Verder liet de boze boer weten dat hij ‘de vloer zal aanvegen met ambtenaren die ….’
3. Een citaat binnen een citaat geven we ook weer met ‘zesje – negentje’. Hetzelfde geldt voor quotes in (onder)koppen en streamers.
4. We gebruiken ‘zesje – negentje’ om het aparte karakter van een bepaald woord te benadrukken. Een onverlaat heeft mijn fiets ‘geleend’.
5. Bij citaten die verscheidene alinea’s lang zijn (interviews), beginnen we niet elke alinea met nieuwe aanhalingstekens.
6. Citaten die we uit andere bronnen overnemen (een tekst die iemand op bijvoorbeeld X geplaatst heeft, of een citaat uit een rapport), zetten we tussen enkele aanhalingstekens.

Aanhalingstekens worden vaak gebruikt om een enkel woord of begrip te accentueren. Als de aanhalingstekens uitsluitend dienen om aan te geven dat de mededeling van een ander afkomstig is, kunnen ze meestal zonder bezwaar worden weggelaten. Voorbeelden: volgens de onderzoeker dreigt een ecologische ramp in plaats van ‘een ecologische ramp’, en: de uitgever noemde de voorstellen onaanvaardbaar in plaats van ‘onaanvaardbaar’.

Gebruik geen aanhalingstekens bij titels van boeken, films, televisie- en radioprogramma’s, songs, kranten, tijdschriften, nota’s, rapporten en dergelijke. Schrijf die titels cursief. Uitzondering hier is de krant: daar wordt geen cursief gebruikt.
Namen van cafés, hotels, schepen, stichtingen, verenigingen, instellingen en dergelijke krijgen geen aanhalingstekens: café Het Journaille, hotel Boerzicht, stichting De kreupele ezel, vereniging Natuurmonumenten.

aanstaande
De toevoeging aanstaande bij data is bijna altijd overbodig en klinkt stijfjes. Voeg het jaar toe aan de datum als verwarring kan optreden. Zeker niet de afkorting a.s. gebruiken.

aardrijkskundige namen
1. De naam van een windstreek schrijven we met een kleine letter: het noorden of het zuiden van Frankrijk.
2. Als we er een geografisch, economisch of politiek gebied mee bedoelen, krijgt het woord een hoofdletter, maar dat geldt niet voor de afgeleide vorm: het Zuiden vraagt meer ontwikkelingshulp van het Westen. De oosterse filosofie.
3. Ook als de naam van een windstreek deel is van een aardrijkskundige naam, krijgt het woord een hoofdletter: Zuid-Afrika, Zuidwest-Vlaanderen (het zuidwesten van Vlaanderen), Zuid-West-Vlaanderen (het zuiden van de provincie West-Vlaanderen), Noordwest-Friesland (het noordwesten van de provincie Friesland), Noord-West-Friesland (het noorden van de streek West-Friesland).
4. Bij buitenlandse aardrijkskundige namen gebruiken we waar mogelijk de Nederlandse benamingen. Dus Verenigd Koninkrijk (VK) in plaats van United Kingdom (UK), Mecklenburg-Voor-Pommeren in plaats van Mecklenburg-Vorpommern, maar ook Friesland in plaats van Fryslân, Bergum in plaats van Burgum, Oosterend in plaats van Easterein of Aasterein.
» taaladvies.net/taal/aardrijkskundige namen

abortus Bang, abortus blauw
In Abortus Bang krijgt Bang een hoofdletter want de naam van de ontdekker zit in de naam. Het is abortus blauw.

accenten
– algemeen gangbare woorden van Franse herkomst krijgen alleen accenten op de e: comité, gêne, volière;
– zet geen accent aigu (é) op de e in de eerste lettergreep van een Frans leenwoord: echec, etage, rechaud (uitzondering is dédain);
– er staat geen accent circonflexe (^) op de a, o en u: compote, debacle, paté, ragout;
– gebruik wel accenten in niet-algemeen gangbare Franse woorden als: déjà-vu, tête-à-tête;
– beklemtoon met een accent aigu (é): Van Gaal én Van Marwijk; bij dubbel geschreven klinkers krijgen beide letters accenten: vóór de periode Mansholt; óók Nederlanders kunnen aardbeien plukken. Bestaat een klank uit twee verschillende letters plaats dan één accent: dat móet, wíj.
Doe rustig aan met klemtoontekens; ze zijn vaak overbodig als geen misverstand kan bestaan: zij is een van de bestuurders die ‘creatief’ declareren (niet: één).
Een hoofdletter krijgt geen klemtoonteken. Eén schaap over de dam is vaak al genoeg.
»» Zo maak je een accent op je computer

actieprogramma nitraatrichtlijn
Gebruiken alleen onderkast. Als je een afkorting wilt gebruik dan deze: 6e AP, 7e AP). Nationale vertaling van de nitraatrichtlijn. Hierin worden maatregelen geformuleerd die een lidstaat van de Europese Unie in het kader van de nitraatrichtlijn moet treffen. Begin 2013 was er het vierde actieprogramma nitraatrichtlijn, in 2015 werd het vijfde van kracht. Inmiddels is er het zesde actieprogramma nitraatrichtlijn en staat het zevende actieprogramma nitraatrichtlijn in de steigers. We spreken ook wel over actieprogramma nitraat.

AdBlue
Eén woord, hoofletter A en hoofdletter B. AdBlue is een 32,5%-oplossing van ureum in gedemineraliseerd water, dat gebruikt wordt als bijvoeging bij bijvoorbeeld vrachtwagens en trekkers die diesel gebruiken, om ze schoner te laten rijden. AdBlue wordt in een afzonderlijke tank op de vrachtwagens meegenomen. Het middel wordt in de hete uitlaatgassen ingespoten vóór een speciale katalysator. De bij de verbranding gevormde stikstofoxiden worden omgezet in stikstof en water.

adv
Arbeidsduurverkorting. Onderkast omdat het geen officiële wettelijke regeling is. Liever vervangen door atv (arbeidstijdverkorting).
Op bladindelingslijsten staat de afkorting adv voor advertentie.

afbouwen
Liever niet gebruiken. Afbouwen gebeurt alleen met bouwwerken. Subsidieregelingen worden (geleidelijk) beëindigd.

afbrekingen
Afbrekingen in koppen zijn taboe. Streven is geen afbrekingen in kreten, streamers en intro’s.

afkortingen
In broodtekst geen afkortingen als ha, cm, mm, km, kg. Schrijf in broodtekst de woorden graden, (vierkante) kilometer, liter, gram, centimeter, millimeter, hectare en kilo voluit in letters, niet in tekens of afkortingen. In technische kaders, tabellen en grafieken kan er wel worden afgekort: 164 cm, 2 ha. Maar als ze veel voorkomen, met name in ‘vakdeelverhalen’, wordt hier pragmatisch mee omgegaan.

Niet gebruiken voor gewone woorden. Dus niet pag. in plaats van pagina en m.m.v. in plaats van met medewerking van.
Afkortingen van namen van organisaties, wetten et cetera de eerste keer altijd voluit schrijven: het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), daarna CBS. De afkorting tussen haakjes daarachter, maar alleen als de naam verderop in de tekst nog een keer voorkomt. Uitzonderingen zijn titels als mr., prof. en drs. Achter afkortingen volgt een punt: dr., drs., ds., ing., ir., mr., prof., St. Nicolaas, St.-Petersburg.
De titels doctor (dr.), doctorandus (drs.), ingenieur (hogeschool: ing.; universiteit: ir.), meester (mr.), professor (prof.) worden altijd afgekort, onderkast geschreven en afgesloten met een punt. De titels bachelor of science (BSc), bachelor of arts (BA), master of science (MSc) en master of arts (MA) kennen wel (deels) hoofdletters in de afkorting en krijgen geen punt.

Afkortingen als etc., enz., m.a.w., o.a., d.w.z., e.d., a.s. en j.l. spaarzaam gebruiken. Voor et cetera (twee woorden) en enzovoort zijn vaak betere oplossingen voorhanden.

Afkortingen van politieke partijen, vakbonden, omroeporganisaties en andere maatschappelijke organisaties schrijven we zonder punten en doorgaans geheel met hoofdletters: CDA (maar: PvdA), FNV, AVROTROS.

Afkortingen van instanties of wetten van vier of meer letters schrijven we alleen met beginkapitaal. Dus: Skal, Abab, Imag, Rikilt, Gatt, Minas enzovoort. Voorwaarde is wel dat de afkorting als woord kan worden uitgesproken. Om die reden is het NAJK en RIVM. Uitzonderingen zijn er ook, zoals VLOG-melk.

Er is een lijst van provincies en landen met hun afkorting. Let daarbij op het verschil tussen (Fr.) en (F). We schrijven achter een plaats in Frankrijk tussen haakjes een F in plaats van Fr. Om verwarring met de provincie Friesland (Fr.) te voorkomen.

af land, levering af land, af-landlevering
Zo ook af fabriek, af-fabrieklevering, af-landcontractprijs, af-landpoolprijs, af-landaardappelen.

AFM
Voluit: Autoriteit Financiële Markten. De voorkeur geniet: AFM. Beurstoezichthouder; het cliché beurswaakhond liever niet gebruiken.

Afrekenbare Stoffenbalans
Twee hoofdletters. De Afrekenbare Stoffenbalans (ASB) is een door de commissie-Remkes voorgestelde methode om mineralen in balans te krijgen. Deze Afrekenbare Stoffenbalans moet zoveel als mogelijk gebaseerd zijn op actuele metingen, vanuit het principe van ‘meten is beter weten’.

AgriTop 50
De AgriTop 50 is een ranglijst van de meest invloedrijke personen in de agrarische sector op basis van macht en invloed. De lijst wordt jaarlijks aan het eind van het jaar samengesteld door Food&Agribusiness.

agro/agri
Gebruik deze voorzetsels niet door elkaar. Als het gaat over agrocomplex, agrobedrijven, maak dan in hetzelfde bericht niet ook samenstellingen met agri.

all in-all outsysteem
Het zelfstandig naamwoord systeem zit vast aan all in-all out.

als gevolg van
Ambtelijke taal. Liever: door.

alsmede
Let op het gebruik van enkelvoud of meervoud in de werkwoordsvorm:
– Ton alsmede Joost had opmerkingen over het nieuwe systeem.
– Drie redacteuren alsmede een vormgever bouwden een nieuwe website.

AMvB
Met onderkast v. Algemene Maatregel van Bestuur. Een koninklijk besluit waarin aspecten van een wet worden uitgewerkt en algemeen bindende regels worden gegeven.

anti-
Na anti- komt alleen een koppelteken als het daaropvolgende woord met een hoofdletter begint. Het is anti-Amerikaans, maar antislip, antiseptisch, antibacterieel en antiviraal.

AOW
Met hoofdletters. Algemene Ouderdomswet. Het is: AOW’er, AOW-uitkering.

apostrof
De apostrof geeft aan dat een of meer letters in een woord zijn weggelaten: ’s avonds, ’t kofschip. De apostrof voorkomt een verkeerde uitspraak in meervoudsvormen of bij tweede naamvallen: Olga’s boek, baby’s, collega’s, taxi’s. Maar: bureaus, cadeaus, cafés, clichés, Eriks klootschietmiddag, Frankrijks wijnen. Na een eigennaam in de tweede naamval die eindigt op een -s of een sisklank: Jans Lofprijs, Kees’ reportage. Om leden van een partij, vakbond of club aan te duiden: FNV’er, PSV’er, PvdA’er, VVD’er, PVV’er, LTO’er.
Bij jaartallen: het schooljaar 2005-’06, de oorlogsjaren ’40-’45. Kort jaartallen liever niet af.
Gebruik de apostrof spaarzaam in uitgeschreven spreektaal als z’n, ’n, ’t.

APV
Let op bij voluit schrijven: Algemene Plaatselijke Verordening. Gemeentelijke verordeningen met verbodsbepalingen waarop straf staat. Werd vroeger ‘Algemene Politieverordening’ genoemd.

areaal
Hoeveelheid land met betrekking tot wat erop wordt verbouwd. Bietenareaal, aardappelareaal. Let op: als een areaal groter is dan voorheen dan is sprake van een ‘groeiend areaal’ en niet van een ‘stijgend’ areaal.

arbobeleid, arbozorg
Schrijf samenstellingen met arbo zonder hoofdletter – op Arbowet na.

Arbowet
Met een hoofdletter. Arbeidsomstandighedenwet.

Artikel 10-status
Gebieden die door Brussel zijn erkend als Aujeszky-vrij. De ziekte van Aujeszky is een meldingsplichtige dierziekte. Sinds 1 januari 2009 heeft Nederland de Artikel 10-status.

atv
Onderkast, omdat het geen officiële wettelijke regeling is. Arbeidstijdverkorting. Om de eenvormigheid te bevorderen, schrijven we ook atv als beroepsgroepen zelf andere termen hanteren, zoals adv (arbeidsduurverkorting) bij ambtenaren.

Aujeszky, ziekte van
De ziekte van Aujeszky is een zeer besmettelijke virusziekte die grote economische schade kan veroorzaken in de varkenshouderij. Het wordt veroorzaakt door een herpesvirus, meer specifiek het suid herpesvirus 1.
Zeer besmettelijke virusziekte bij varkens

AutoFom
Binnen de AutoFom-classificatie in de varkenshouderij wordt gewerkt met indexpunten per kilo geslacht gewicht (IXP/kg). Hoe meer indexpunten, hoe hoger de uitbetalingsprijs per kilo geslacht gewicht.

Autoriteit Financiële Markten/AFM
Beurstoezichthouder. De afkorting AFM geniet de voorkeur boven de volledige naam.

algemeenverbindendverklaring (avv)
(Vooral in cao’s) algemeenverbindendverklaring. Aan elkaar en kleine letters. Afkorten als avv. Verklaring dat een bepaling of regeling geldt voor iedereen binnen een bepaald rechtsgebied. Daarnaast: verbindendverklaring: verklaring dat een bepaling of regeling moet worden nagekomen.