E – Boeiboek

E. coli
Let op de spatie tussen de E. en coli. E. colibacterie.

Eco of eko?
We schrijven ecologie en ecologische landbouw. Afkorting daarvan is: ecolandbouw. Of er betekenisverschil is met de term biologische landbouw (biolandbouw), is onderwerp van discussie.
De verwarring ontstaat als we het keurmerk ‘Eko’ ofwel het Eko-keurmerk bedoelen. Dat schrijven we met beginkapitaal. Het is immers geen afkorting zoals KRO of ISO, maar een verkorting die tot een soort eigennaam is verheven.
Een aparte categorie is de biologisch-dynamische landbouw (bd).

eco-regeling?
Met koppelteken.
De eco-regeling omvat extra activiteiten in het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) en is een extra betaling bovenop de basispremie. Met de eco-regeling worden toekomstbestendig boeren beloond. Er zijn binnen de eco-regeling verschillende eco-activiteiten op het gebied van klimaat, bodem en lucht, water, landschap en biodiversiteit.

eczeem
Met cz.

een / één
Gebruik alleen accenten als je het woord anders verkeerd uitspreekt.
Zij verzorgt een paard. Van de 23 paarden van Ella is er één paard haar lieveling.
Het is: een en ander en niet één en ander.

een derde
De teller en de noemer van een breuk worden los van elkaar geschreven: drie vierde, zeven achtste, enzovoort. Gecompliceerde breuken kunnen vaak beter in getallen worden weergegeven: 4/13 in plaats van ‘vier dertiende’. De enige uitzondering is driekwart: dit wordt als één woord geschreven.

eengezinswoning
Geen s na een-. Het is: eensgezind.

een-op-een
Een-op-een wordt in de officiële spellingregels als vast geheel opgevat: als een samenkoppeling die met streepjes wordt geschreven.
Als je met deze woordgroep een samenstelling vormt (door er bijvoorbeeld gesprek aan toe te voegen), komen er tussen de delen van de woordgroep een op een streepjes te staan. Het laatste deel van de samenstelling, gesprek, schrijf je in principe vast aan het laatste deel van de woordgroep: een-op-eengesprek.

een van de …
Let op het gebruik van het meervoud in de werkwoordsvorm in de (beperkende) bijvoeglijke bijzin: hij is een van de politici die beschikken over een gedegen dossierkennis; hij is een van de weinige columnisten die de jonge boeren aanspreken. Het betrekkelijk voornaamwoord die slaat in het eerste voorbeeld op politici en in het tweede op columnisten.

eenzelfde
Aan elkaar. Het is ook: hetzelfde.

Eerste Kamer
Met hoofdletters, ook in samenstellingen: Eerste Kamerlid. De 75 leden worden om de vier jaar gekozen door de leden van de Provinciale Staten. De Eerste Kamer wordt ook senaat (onderkast) genoemd; een Eerste Kamerlid ook senator. De Amerikaanse Senaat wordt met een beginkapitaal geschreven.

EHS / NNN
De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is een Nederlands netwerk van bestaande en nieuw aan te leggen natuurgebieden. De provincies zijn vanaf 2014 verantwoordelijk voor de EHS. In oktober 2013 maakte staatssecretaris Dijksma bekend dat de naam Ecologische Hoofdstructuur (EHS) wordt veranderd in Nationaal Natuur Netwerk (NNN). Dit zou moeten bijdragen aan een minder technocratisch imago van het natuurbeleid. Wij nemen de nieuwe benaming over, ook al is het niet helemaal correct Nederlands. Voorlopig is het wel een goed idee bij elke eerste verwijzing naar het NNN aan te geven dat het hier gaat om wat we voorheen EHS noemden.

ei/ij
allerlei
in allerijl
bereiden (voedsel) – berijden (paard)
brei (naald) – brij (woorden)
eiken (kloostertafel) – ijken (weegschaal)
uitweiden (breedsprakig zijn) – inwijden (kerk)
leiden (leven, team) – lijden (pijn, verlies)
neiging (aandrift) – nijging (buiging)
peil (waterhoogte) – pijl (afschieten)
peiler (met peilstok) – pijler (steunpilaar)
reizen (naar het buitenland) – rijzen (deeg)
steil (helling) – stijl (deur)
steiger (bouw), steigeren (paard) – stijgen (omhoog)
weifelen (besluiteloos zijn) – twijfelen (onzeker zijn)
vleien (stroop smeren, maar het is: in het gevlij komen) – vlijen (doen liggen)
veilen (verkopen) – vijlen (nagels)
weids (uitzicht, gebaar) – wijd (breed)

eigennaam
Gebruik een koppelteken in samenstellingen met een eigennaam: commissie-Bodde, affaire-Dales.
Officiële namen van organisaties, bedrijven en dergelijke beschouwen we als een eigennaam. Bij de weergave gaan we niet uit van de naam zoals die is weergegeven in een logo. Leidraad is de schrijfwijze in de tekst van officiële publicaties van de instantie (persbericht, jaarverslag en dergelijke): ABN Amro, de Volkskrant, met de onderkast; De Telegraaf, inclusief De met beginkapitaal.

eiken, ijken
Een eiken kloostertafel. Het ijken van gewichten.

eisen, kosten
Het is: de ramp met de veerboot eiste honderden slachtoffers; het ongeluk kostte tien toeschouwers het leven; het verkeer eiste in het weekend het leven van zeven automobilisten.
Eisen en kosten worden hier gebruikt in de betekenis van vorderen. Vaak wordt geschreven: De ramp heeft honderden doden geëist. Dit is niet juist. Een ramp vordert geen doden, maar levens.

elan
Zonder accent.

elektriciteit
Met een k.

elektronica
Eerst een k, dan een c. Ook elektronicus, eerst een k, dan een c.

entameren
Een begin maken met, aanvangen, in behandeling nemen, aansnijden of aanknopen

e-mail
Met een koppelteken. Staat voor electronic mail. Het is: e-mailen e-mailde – geëmaild; e-mailbericht.

email
Een soort glazuur. Het is een emaillen pan, een geëmailleerde pan.

EMU
Economische en Monetaire Unie. Met ingang van 1 januari 1999 gevormd door de landen die voldoen aan financieel-economische criteria. Zij voeren één gezamenlijke munt, de euro. Het monetaire beleid staat onder de hoede van de Europese Centrale Bank.

en dergelijke
Kan vaak beter worden weggelaten, bijvoorbeeld in de zin: Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen en dergelijke opsparen of laten uitbetalen. Beter is: Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen opsparen of laten uitbetalen. De afkorting e.d. niet gebruiken.

Engelse werkwoorden
Werkwoorden van Engelse herkomst worden vervoegd als Nederlandse werkwoorden.
Als de stam van het werkwoord (het hele werkwoord min -en) op een klinker eindigt, krijgt de verleden tijd -de, het voltooid deelwoord -d:
bingoën – bingode – gebingood, lobbyen – lobbyde – gelobbyd, rugbye – rugbyde – gerugbyd.

Als de stam van het werkwoord op een medeklinker eindigt, geldt de regel van het kofschip, Als de stam op een sis-klank (zoals x en ch) eindigt, krijgen de verleden tijd en het voltooid deelwoord een -t:
coachen – coachte – gecoacht
downloaden – downloadde – gedownload
faxen – faxte – gefaxt
golfen – golfde – gegolfd
internetten – internette – geïnternet
leasen – leaste – geleast
showen – showde – geshowd
sponsoren – sponsorde – gesponsord
surfen – surfde – gesurfd
Het is: bridgen – bridgede – gebridged, racen – racete – geracet

Engelstalig
Met een hoofdletter en zonder koppelteken.

enkelvoud/meervoud
In een aantal gevallen is het lastig te bepalen of de werkwoordsvorm in het enkelvoud of in het meervoud moet.
– Zinnen als: er is/zijn een tiental gedetineerden aanwezig. Als in dit soort zinnen de nadruk ligt op aantal, tiental, massa of paar, wordt het enkelvoud gebruikt. Ligt de nadruk op het zelfstandig naamwoord dat erop volgt, dan wordt de meervoudsvorm gebruikt. Soms kan het allebei: voor het paleis stond/stonden een massa agenten. In de meeste gevallen geeft de regel voldoende uitsluitsel: een grote massa mensen belegerde het paleis; die paar mensen kunnen er nog wel bij; dat paar schoenen kost honderd euro.

Er zijn ook combinaties van enkelvoud en meervoud denkbaar in samengestelde zinnen. Bijvoorbeeld: een groot aantal mensen, die allemaal bij het project betrokken waren, vond het heerlijk dat …
– Woorden die een maat, gewicht of prijs aangeven (hectare, kilo, liter, euro, gulden) worden in het meervoud geschreven als ze op afzonderlijke eenheden slaan: tientallen hectaren bos gingen in vlammen op. Het is enkelvoud als ze samen met een telwoord maat, gewicht of prijs beschrijven: hij bezit vijf hectare land. Het is: dat boek kost dertig euro, maar: hij legde drie euro’s op tafel, voor elk kind één.
– Constructies met een van de weinigen die … gaan vaak fout. Vaak volgt een werkwoordsvorm in het enkelvoud. Goed is: Willem is een van de weinige taalvorsers die echt weten hoe het moet. De (beperkende bijvoeglijke) bijzin ‘die echt weten hoe het moet’ slaat op de taalvorsers, niet op Willem. Het is ook: Willem behoort tot de taalvorsers die echt weten hoe het moet. Het is niet: ‘Willem behoort tot een van de taalvorsers .. .’.
– Enkelvoud wordt ook gebruikt in de constructie: er moest nog tien minuten worden gespeeld. Er moest nog voetbal worden gespeeld. Tien minuten moesten niet worden gespeeld.
– Een consequent aangehouden enkelvoudsvorm in een samengestelde zin valt aan te bevelen: De actiegroep besloot de bezetting te beëindigen omdat ze vreesde voor gevaarlijke situaties (niet: … omdat ze vreesden voor ..).

Bij meervoudsvormen van zelfstandige naamwoorden die zowel met -n als met -s worden geschreven, geniet de meervoudsvorm eindigend op -n de voorkeur: anekdoten, fasen, gemeenten, keuzen, methoden, perioden, ziekten.

Bij de term vriend en vijand wordt een enkelvoudige persoonsvorm gebruikt. Vriend en vijand is namelijk een synoniem van iedereen; het duidt een verzameling aan. Als je schrijft vriend en vijand hebben het erover lijkt het letterlijk om een vriend en een vijand te gaan die het er met elkaar over hebben.
Ook jong en oud vermaakte zich krijgt een enkelvoudig persoonsvorm. Het onderwerp jong en oud wordt als een (enkelvoudige) eenheid opgevat.

De VS hebben tienduizend kernkoppen. De PVE willen een heffing op vlees.

Bij aantal hoort altijd een enkelvoudsvorm: hiervoor is een aantal redenen. Ook bij percentages hoort enkelvoud: 30% van de telers heeft hier moeite mee.

en zo
Twee woorden.

enzovoort
Kan vaak beter worden weggelaten, bijvoorbeeld in de zin: ‘Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen enzovoort opsparen of laten uitbetalen: Beter is: Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen opsparen of laten uitbetalen. De afkorting ‘enz.’ niet gebruiken.

epicentrum
Het centrum van een aardbeving. Niet: ‘episch centrum’.

er
Het woordje ‘er’ kan vaak weggelaten worden. Bijvoorbeeld het tweede ‘er’ in: Als we ervan uitgaan dat er in Nederland 15 miljoen varkens gemest worden… Dat ‘er in Nederland’ is dubbelop, omdat ‘er’ staat voor de vraag ‘waar?’ en die vraag wordt al beantwoord. Ook overbodig in: In het boek is (er) sprake van een bijzondere vriendschap.

erdoor
Aan elkaar.

erg
Versterkend bijwoord. Kan vaak zonder bezwaar worden geschrapt: ik vind dat muziekstuk ‘erg’ fraai.

eronderuit komen
Eronderuit aan elkaar.

eropaan (kunnen)
Eropaan aan elkaar.

eropaf gaan
eropaf aan elkaar.

erop ingaan
erop aan elkaar.

eropuit gaan, eropuit zijn
eropuit aan elkaar.

ervan
Aan elkaar.

ervan afhangen
Het hangt ervan af. Het stamwerkwoord is afhangen van.

ervan afzien
Hij ziet ervan af. Het stamwerkwoord is afzien van.

ervan opaan kunnen
Ervan en opaan aan elkaar.

ervan uitgaan
Hij gaat ervan uit dat... Het stamwerkwoord is uitgaan van.

ervoor
Aan elkaar.

ervoor gaan
Populair taalgebruik. Toegestaan in een citaat of parafraserende zin, anders niet gebruiken.

essentieel
Kent geen vergrotende of overtreffende trap (’essentiëler’). Ook niet: ‘het meest essentieel’.

et cetera
Twee woorden. Kan vaak beter worden weggelaten, bijvoorbeeld in de zin: ‘Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen et cetera opsparen of laten uitbetalen.’ Beter is: ‘Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen opsparen of laten uitbetalen.’ De afkorting ‘etc.’ niet gebruiken.

etgroen
Tweede grasgewas dat na het maaien van de eerste snede opschiet.

etnisch
Zonder h. Wordt niet alleen vaak verkeerd gespeld, maar ook verkeerd gebruikt. Etnisch betekent: betrekking hebbend op de volkenkunde, of: raciaal. Het is geen synoniem voor allochtoon. Etnische jongere is onjuist, want dat zijn alle jongeren. Wel kan worden geschreven: jongeren uit etnische minderheden of etnische Chinezen (Chinezen die geen Chinees staatsburger zijn). Het is: geweld tussen verschillende bevolkingsgroepen in Syrië in plaats van etnisch geweld of etnische onlusten in Syrië.

EU
Europese Unie.

euro (€)
Europese munteenheid. Sinds 1 januari 2002 betaalmiddel in de Europese Unie. Begin 2014 betaalmiddel in 18 Europese landen: België, Cyprus, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Letland, Malta, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Slovenië, Slowakije, Spanje.
De munteenheid vervangt de nationale valuta zoals gulden, mark, franc en lire. Een euro vertegenwoordigt een waarde van 2,20371 gulden.

€ of euro?
Boerderij magazine gebruikt altijd het €-teken. In Boerderij schrijven we 17 cent, niet 17 eurocent (tenzij in de context sprake is van bijvoorbeeld dollarcent of iets dergelijks). Op de marktpagina’s alleen gebruikmaken van het €-teken.
» www.valuta.nl

Eurocommissaris
Met hoofdletter. Lid van de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie.

Europarlementariër
Met hoofdletter. Het is: Europees Parlement naar analogie van Tweede Kamer.

Europees kampioenschap, Europese kampioenschappen
Afgekort: EK. Het is het Europees kampioenschap (enkelvoud) bij de strijd om één titel: het Europees kampioenschap voetbal of het EK voetbal (zonder koppelteken). Het is de Europese kampioenschappen bij de strijd om meer titels van één sport: de Europese kampioenschappen atletiek. En dan ook: de EK atletiek (zonder koppelteken).

Europees Parlement
Met twee hoofdletters, naar analogie van Tweede Kamer.
Het is: Europees en niet ‘Europese’. De term ‘Europarlement’ bij voorkeur vermijden. Ter afwisseling kunnen we ook EP schrijven, maar niet nadat eerst de volledige naam is gebruikt.

Europese Commissie
Met twee hoofdletters. Dagelijks bestuur van de Europese Unie. Zetelt in Brussel. Ter afwisseling kunnen we ook Commissie of EC schrijven, maar niet nadat eerst de volledige naam is gebruikt. De taken van de commissie zijn:
– het formuleren van voorstellen voor Europese richtlijnen die de Europese ministerraad vaststelt;
– het opstellen van de ontwerpbegroting van de Unie;
– het uitvoeren van de besluiten van de Europese ministerraad.
De leden van de commissie heten Europees commissaris, soms ook Eurocommissaris.

Europese Gemeenschap
Met twee hoofdletters. De term is verouderd. Het is Europese Unie of Europese Gemeenschappen (meervoud) voor de beschrijving van die samenwerkingsverbanden die nog onafhankelijk van de EU bestaan.
» Europese Unie

Europese Raad
Bijeenkomst van de regeringsleiders waarop het beleid van de Europese Unie wordt bepaald. Deze bijeenkomst wordt viermaal per jaar gehouden. De raad is het hoogste orgaan en het algemeen bestuur van de EU. Niet te verwarren met Raad van Europa of Raad van de Europese Unie. Ter afwisseling kunnen we ook Raad schrijven.

Europese Raad van Ministers
Met hoofdletters. Vergadering van Europese ministers. Ze besluiten over zaken die van Europees belang zijn. Ze stellen de Europese richtlijnen, landbouwprijzen en visquota vast. Samen met het Europees Parlement stellen ze de begroting van de EU vast. Meestal spreken we over landbouwraad, of Raad.

Europese richtlijn
Belangrijk instrument om Europees beleid te verwezenlijken. Geldt voor alle lidstaten. Die zijn verplicht hun nationale wetgeving aan te passen aan de richtlijn.
» actieprogramma nitraatrichtlijn
» kaderrichtlijn water
» nitraatrichtlijn

Europese Unie (EU)
Met twee hoofdletters. Ook af te korten tot EU, maar niet nadat ten minste een keer de volledige benaming is gebruikt. Samenwerkingsverband van 27 Europese staten (tussen haakjes jaar van toetreden): België (1952), Bulgarije (2007), Cyprus (2004), Denemarken (1973), Duitsland (1952), Estland (2004), Finland (1995), Frankrijk (1952), Griekenland (1981), Hongarije (2004), Ierland (1973), Italië (1952), Kroatië (2013), Letland (2004), Litouwen (2004), Luxemburg (1952), Malta (2004), Nederland (1952), Oostenrijk (1995), Polen (2004), Portugal (1986), Roemenië (2007), Slovenië (2004), Slowakije (2004), Spanje (1986), Tsjechië (2004), Zweden (1995).
» Europese Unie

Europese verordening
Belangrijk instrument om Europees beleid te verwezenlijken. Geldt na uitvaardiging onmiddellijk in alle lidstaten. Aanpassing van de nationale wetgeving is niet nodig.

evenveel
Aan elkaar.

ex-
Na ex (in de betekenis van: vroegere) volgt een koppelteken. Ex-echtgenote, ex-minister, ex-burgemeester.