K – Boeiboek

kabinet
Het is het kabinet-Rutte en het kabinet-Balkenende. De ministers en staatssecretarissen onder leiding van de minister-president vormen het kabinet. Staatssecretarissen maken deel uit van het kabinet, maar niet van de ministerraad, de vergadering van ministers onder voorzitterschap van de minister-president. Staatssecretarissen kunnen op uitnodiging aan de ministerraad deelnemen, maar hebben geen stemrecht, alleen een adviserende stem.
Kabinet is niet hetzelfde als regering. De koning maakt geen deel uit van het kabinet, wel van de regering. Een ‘regering-Rutte’ is daarom fout. De vergadering van ministers en staatssecretarissen onder voorzitterschap van de koning heet kabinetsraad.

kaderrichtlijn water
Europese wetgeving ten aanzien van waterkwaliteit. We gebruiken alleen onderkast. Ook af te korten tot KRW.

Kamer, Kamerlid
In de betekenis van de Eerste of Tweede Kamer wordt Kamer met een hoofdletter geschreven, ook in samenstellingen: Kamerbehandeling, Kamercommissie, Kamerlid, Kamerrestaurant.

kamerbreed
Geldt alleen voor tapijt.

kant-en-klaar
Met koppeltekens. Een kant-en-klaarmaaltijd.

ki
We schrijven ki in algemene betekenis (ki-organisatie) met kleine letters. Bij een eigennaam gebruiken we wel hoofdletters (als het bedrijf dit zelf doet, bijvoorbeeld Varkens K.I. Twenthe, KI Samen)

kieviet
Tweemaal ie

kilo
We schrijven bij voorkeur niet kilogram maar kilo, zoals in de spreektaal. In broodtekst schrijven we kilo voluit en niet als kg. In tabellen en grafieken mag de afkorting kg worden gebruikt. Dat geldt ook voor kilometer, behalve als er sprake is van km/u. De trekker rijdt 40 km/u.

klaarstaan
Aan elkaar. Synoniem: gereedstaan.

Klimaatakkoord
Met hoofdletter.
Het Klimaatakkoord van Parijs is het resultaat van de Conference of Parties (CoP) die eind 2015 in Parijs werd gehouden. In 2016 heeft de Europese Unie mede namens Nederland het Klimaatakkoord van Parijs ondertekend. Doel van het akkoord is om de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder 2 graden Celsius. Met een duidelijk zicht op 1,5 graden Celsius.

klonen
Liever niet: ‘kloneren’. Het maken van een genetisch identieke kopie.

knowhow
Zonder koppelteken.

KoeMonitor
Met hoofdletter K en hoofdletter M. Met KoeMonitor wordt voldaan aan de Europese verordeningen. Ook geeft KoeMonitor invulling aan nationale wetgeving en aan een aantal bovenwettelijke eisen van zuivelondernemingen. KoeMonitor bestaat uit drie onderdelen: KoeData, KoeAlert en KoeKompas.

koeioneren
Met een o en één n achter koei-. Je kunt ook kiezen voor de woorden, sarren of treiteren. Iemand koeioneren.

kofschipregel
De regel voor het gebruik van -d of -t aan het eind van een voltooid deelwoord luidt: wanneer de stam van een werkwoord (die over het algemeen ontstaat door de uitgang -en van het volledige werkwoord af te halen) eindigt op een van de medeklinkers uit ‘t kofschip (t, k, f, s, ch, p), wordt het voltooid deelwoord met de uitgang -t geschreven.
Voorbeelden: jatten – gejat, pakken – gepakt, blaffen – geblaft, schetsen – geschetst, toejuichen – toegejuicht, kuchen – gekucht, foppen – gefopt.
In andere gevallen eindigt het voltooid deelwoord op een d: verdedigen – verdedigd, veronderstellen – verondersteld, versperren – versperd.

Verraderlijk zijn werkwoorden als geloven, reizen, roven, verhuizen. Het is geloofd, gereisd, geroofd, verhuisd ondanks de f of de s in deze voltooide deelwoorden. Beslissend is de medeklinker in de stam van het volledige werkwoord, en die is in deze gevallen de v of de z; deze komen niet voor in ‘t kofschip.

Wie de kofschipregel te ingewikkeld vindt, kan in veel gevallen de onvoltooid verleden tijd als leidraad nemen: blafte – geblaft, pakte – gepakt, verdedigde – verdedigd, versperde – versperd.

koloniën
Met een trema op de e. De e wordt niet verdubbeld omdat de klemtoon op de tweede lettergreep ligt.

komma
Komma’s worden voor twee doeleinden gebruikt:
– grammaticaal: het scheiden van zinsdelen;
– grafisch: het aangeven van een rustpauze in een zin om de leesbaarheid te bevorderen.
Overbodig zijn komma’s in zogenoemde ‘dat-zinnen’, zoals: hij zegt dat hij morgen komt, of: het is duidelijk dat hij morgen komt. In het eerste geval is de dat-zin grammaticaal lijdend voorwerp, in het tweede onderwerp van de zin. Scheiding door middel van een komma is niet nodig.

Problemen geeft het gebruik van de komma in het geval van bijvoeglijke bijzinnen. Van belang is het onderscheid tussen een beperkende en een uitbreidende bijvoeglijke bijzin.
Werknemers die niet aan de eisen voldoen, worden de laan uitgestuurd. Werknemers, die soms moeten vechten voor hun baan, verkeren in een kwetsbare positie.
In het eerste geval betreft het uitdrukkelijk een afgebakende, beperkte groep: de werknemers die niet aan de eisen voldoen. In het tweede geval betreft het in hoofdzin en bijzin alle werknemers.

Een beperkende bijvoeglijke bijzin geeft informatie die essentieel is voor een goed begrip van de zin. In dat geval komt er geen komma tussen het zelfstandig naamwoord en het begin van de bijvoeglijke bijzin. Ander voorbeeld: uitgevers die oorspronkelijke ideeën lanceren, zijn zeldzaam.
Een uitbreidende bijvoeglijke bijzin geeft informatie die eventueel kan worden weggelaten. In dat geval komt er een komma tussen het zelfstandig naamwoord en het begin van de bijvoeglijke bijzin. Ander voorbeeld: De redacteur, die niet gewend is een blad voor de mond te nemen, noemde de geïnterviewde een ‘watje’.

Voor het overige gebruik van de komma gelden enkele algemene richtlijnen:
– Plaats altijd een komma als de hoofdzin duidelijk moet worden gescheiden van de bijzin: de dirigent toonde zich na afloop tevreden, hoewel het orkest nog maar kort in deze samenstelling optrad.
– Plaats altijd komma’s aan het begin en het eind van een bijstelling: Jan Janssen, coach van het Nederlands elftal, verklaarde dat zijn ploeg meer als team opereert dan enkele jaren geleden. – Plaats bij voorkeur een komma tussen twee werkwoordsvormen:
wie dat idee erdoor heeft gekregen, mag Joost weten.
– Plaats altijd een komma als misverstanden dreigen: de premier zei, niet te hebben getwijfeld aan de juistheid van zijn beslissing.
– Vaak wordt gedacht dat nooit een komma moet worden geplaatst voor het woordje en. Dit is niet juist. In de zin hij was keer op keer gewaarschuwd, en toch deed hij het moet een komma worden geplaatst om het nadrukkelijke pauze-effect te bewerkstelligen.

konikpaarden
Met een kleine letter, net als ‘heckrunderen’. De hoofdletter van de eigennaam ‘Heck’ verdwijnt in de samenstelling. Er zijn wel meer voorbeelden van dat proces, bijvoorbeeld ‘przewalskipaard’, ‘balkenendenorm’ en ‘beatlehaar’.
» De regel en meer voorbeelden.

Koningsdag
Met een hoofdletter; vroeger Koninginnedag met hoofdletter zonder tussen-n.

koninklijk besluit (KB)
Onderkast. De afkorting KB is met hoofdletters. Een besluit van de regering buiten de Staten-Generaal om, bijvoorbeeld de benoeming van een commissaris van de koning. Algemene Maatregelen van Bestuur zijn koninklijke besluiten, maar niet elk koninklijk besluit is een algemene maatregel van bestuur.

kooi-ei
Kooi-ei en kooi-eieren is met koppelteken, vanwege klinkerbotsing.

koppel, de of het?
De koppel is de riem, het koppel is de veestapel.

koppelteken
Gebruik een koppelteken:
– in samenstellingen met letters, cijfers of symbolen: 65+-kaart, 65-plusser, H-balk, S-bocht, T-shirt, V-teken, 1-aprilgrap*), 30-kilometerzone;
– in samenstellingen met een eigennaam: commissie-Leferink, kabinet-Rutte, motie-Freriks, plan-Bodde;
– bij bepaalde functies en titels: adjunct-hoofdredacteur, prins-gemaal, secretaris-generaal;
– in geografische samenstellingen als Amsterdam-Noord, Noord-Holland, Noord-Hollands, Zuid-Afrika, Zuid-Afrikaans (maar: Latijns Amerika, Latijns-Amerikaans);
– in samenstellingen van twee gelijkwaardige delen: christen-democratisch, marxistisch-leninistisch, Nederlands-Belgische commissie, rooms-katholiek, sociaal-economisch, sociaal-democratie;
– in samenstellingen om de leesbaarheid te bevorderen: gossip-pers;
– in samenstellingen met niet, als niet een bijzondere bepaling is: niet-kerende grondbewerking, niet-lid;
Drieledige samenstellingen worden doorgaans aaneengeschreven: hogesnelheidslijn, tweesporenbeleid, zwartgeldcircuit, achtuurjournaal.

*) ‘1 aprilgrap’ of ‘1-aprilgrap’? De juiste schrijfwijze is ‘1-aprilgrap’, met een koppelteken. Op ‘1-aprilgrap’ zijn twee regels van toepassing. De eerste regel is dat een samenstelling met een getal in cijfers altijd een koppelteken krijgt, bijvoorbeeld ‘80-jarige’, ‘top-100’ en ‘06-nummer’. De tweede regel die van toepassing is op ‘1-aprilgrap’ is dat een vaste combinatie van drie delen waarin het eerste deel bij het tweede deel hoort, aaneengeschreven wordt: ‘kortebaanwedstrijd’, ‘heteluchtkachel’, ‘langeafstandsloper’, ‘tienrittenkaart’, enz. Als het eerste deel van een drieledige samenstelling een getal in cijfers is, komt er – vanwege de hierboven genoemde regel – een streepje na het getal te staan: ‘30-kilometerzone’, ‘5-meiviering’ en ook ‘1-aprilgrap’.

Een koppelteken wordt wel gebruikt:
• als een samenstelling hoofdletters bevat: Dode-Zeerollen, GrandPrix-toernooi, Middellandse-Zeegebied, Rode-Kruispost, Tweede-Kamerlid, UEFA-Cuptoernooi;
• bij botsende klinkers: middellange-afstandraket; bij interpretatieproblemen: basiswoorden-boek, basis-woordenboek; omwille van de leesbaarheid als de woordbeelden te lang worden (hier is geen vaste regel voor te geven): witte-boordencriminaliteit, mobiele-telefoonnet; open-sollicitatiebrief.
Gebruik eveneens een koppelteken:
– in combinaties als kant-en-klaar, kruidje-roer-me-niet, staakt-het-vuren, sta-in-de-weg, mise-en-scène. Het is door en door, half en half;
– na sommige Griekse of Latijnse voorvoegsels: ex-echtgenote, pseudo-arts, semi-overheidsbedrijf;
– in samenstellingen die beginnen met een combinatie van vreemde woorden zoals ad hoc, au pair en no nonsense. Die samenstellingen horen aan elkaar met alleen een koppelteken tussen de anderstalige woorden: ad-hocbeslissing; au-pairmeisje; no-nonsensebeleid.
Schrijf aan het Engels of het Amerikaans ontleende woorden zoals in de oorspronkelijke taal, dus meestal zonder koppelteken(s): Fleet Street, private eye, rhythm and blues, totalloss. Maar het is fall-out, lay-out, pin-up, try-out, rock-’n-roll, high-tech. Het is daarentegen: knowhow.

Tussen delen van aardrijkskundige namen komt een koppelteken:
Zuidoost-Groningen, Midden-Amerika, Nieuw-Zeeland, Voor-Indië.

Afleidingen van samengestelde aardrijkskundige namen behouden het koppelteken:
Zuidoost-Groningse fabrieken, Noord-Hollandse kastelen, Zuid-Amerikaanse regenwouden.

kordon
Met een k: een kordon van politieagenten hield de opdringerige menigte op afstand. Het gepaneerde stukje kalfsvlees gevuld met ham en kaas heet cordon bleu, met een c.

kort geding
Twee woorden. Meervoud: kort gedingen. Een kort geding is de behandeling door de president van de rechtbank van een zaak die wegens het spoedeisende karakter een onmiddellijke en voorlopige beslissing vereist. Het is een civiele procedure op het niveau van de rechtbank. Hoger beroep volgt bij de president van het gerechtshof. Daarna is nog cassatie mogelijk bij de Hoge Raad. Na een kort geding kan over dezelfde zaak een gewone procedure (bodemprocedure) worden aangespannen. De rechter in de bodemprocedure is niet gebonden aan de uitspraak in kort geding.

kortetermijn- versus langetermijnvisie
Kortetermijnvisie is één woord, net als langetermijnvisie. In de kop wordt dit: Kortetermijnvisie versus langetermijnvisie.

kosten, eisen
Het is: het ongeluk kostte tien toeschouwers het leven; het verkeer eiste in het weekend het leven van zeven automobilisten; de ramp met de veerboot eiste honderden slachtoffers.
Eisen en kosten worden hier gebruikt in de betekenis van vorderen.
Vaak wordt geschreven: ‘De ramp heeft honderden doden gekost (of geëist)’. Dit is niet juist. Een ramp vordert geen doden, maar levens.

kranten- en tijdschriftentitels
Schrijfnamen van kranten en tijdschriften in teksten cursief: de oplage van het Algemeen Dagblad, het weekblad Viva. Volg bij de schrijfwijze van de namen het logo van de desbetreffende media: de Volkskrant, NRC Handelsblad (met spatie, zonder koppelteken of schuine streep). Volg desgewenst het spraakgebruik: een publicatie in de NRC, het AD.
De schrijfwijze van namen van buitenlandse bladen wordt bij voorkeur geheel gevolgd. Let daarbij op het gebruik van het lidwoord: de Amerikaanse krant The New York Times, het Franse weekblad Le Point, het Italiaanse nieuwsmagazine Panorama. Maar het is de Financial Times, omdat deze krant in zijn logo heeft staan Financial Times zonder lidwoord.

KringloopWijzer
Met hoofdletter K en hoofdletter W. KringlooopWijzer

kritische depositiewaarde
Onderkast: afkorting KDW wel in hoofdletters.

kroon
Onderkast: burgemeesters worden benoemd door de kroon. Ook is kroon de symbolische benaming voor de vorstelijke macht.

kunnen, zullen
Schrijf bij voorkeur je kunt, en niet ‘je kan’, en kun je, en niet ‘kan je’. Het is niet fout, maar kan je is meer spreektaal.