C – Boeiboek

caissière
Met een c en ai: met de opkomst van zelfscannen zijn caissières in de supermarkt tegen 2025 een zeldzaam fenomeen.

camjo
Camerajournalist die alles in zijn eentje doet: interviewen, reportage maken, filmen, licht en geluid regelen en de montage.

CAN-bus
In de landbouwmechanisatie staat CAN-bus voor de fysieke verbinding tussen trekker en werktuig als het gaat om de overdracht van data: Controller Area Network.

cao
Geen hoofdletters (ook al schrijft de NVJ wel hoofdletters). Collectieve arbeidsovereenkomst.
» cao VAK

cashsettlement
De cashsettlement is een gewogen gemiddelde van de verschillende landelijke beursnoteringen. Cashstlementprijs

CBb
Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) is één van de vier hoogste bestuursrechters die Nederland kent.

ccm
Corn cob mix. Maiskolvenmix. Corn cob mix (ccm) wordt geoogst bij een drogestofgehalte van 55 à 60% in de korrel.

cd, cd’tje, cd-rom
Onderkast. Compact disc. Het is: cd-speler. cd-rom: onderkast en met koppelteken. Compact disc met digitale bestanden. Het is: cd-romspeler.

Centraal Planbureau (CPB)
Het planbureau is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.
» CPB

cfk’s
Onderkast en met ’s. Chloorfluorkoolwaterstoffen. Deze stoffen tasten de ozonlaag aan.

Charolais
Koeien en landstreek in Frankrijk.
» vleesveestamboeken

Charollais
Schapenras.
» Charollais

Cigarant
Met een hoofdletter, want de producent zet het product als merk in de markt. Bijproduct van cichorei-verwerking.

checken
Met ck: checken – checkte – gecheckt. Het natrekken van beweringen.

chic, chiquer, chicst
Het zelfstandig naamwoord is altijd chic: de Haagse chic. Het bijvoeglijk naamwoord is chic, chiquer, chicst: een chic hotel, een chique villa, de chicste vrouw.
Sjiek is volgens Van Dale uitsluitend een zelfstandig naamwoord, afgeleid van het Franse chique, dat betekent: tabakspruim, pruimtabak of stukje kauwgom. Gebruik ‘sjiek’ niet als een minder chic begrip wordt bedoeld. Zet dan aanhalingstekens om chic of chique: een ‘chique’ tent, een ‘chic’ heerschap, het ‘chique’ heerschap.

choqueren, shockeren
Het Groene boekje geeft choqueren én shockeren. Van Dale geeft alleen choqueren. De voorkeur verdient choqueren.

christen-democratie, christen-democratisch
Met koppelteken. Het is een samenstelling van twee gelijkwaardige delen.

cijfers
» getallen

circa
Vaak wordt geschreven: ‘circa tienduizend’, of: ‘zo’n tienduizend’. Liever: ongeveer. Ongeveer, circa en zo’n worden nogal eens overbodig gebruikt, ook in gevallen waarin duidelijk is dat de aanduiding globaal is bedoeld: het tekort op de begroting bedraagt ongeveer € 2 miljoen.

citaten
Citaten zijn uitspraken die de strekking van een artikel kunnen verduidelijken of kleur geven. In interviews vormen zij de hoofdmoot van het verhaal. In nieuwsberichten gebruik je citaten bij een reactie, als een nadere toelichting of als illustratie. Zij moeten bij voorkeur kort en krachtig zijn, zeker in de eerste alinea. Te veel citaten en vooral te lange citaten schieten hun doel voorbij.
Wie iemand lang aan het woord laat, doet bij de lezer de aandacht verslappen. Dit probleem kan worden ondervangen door de (korte) vraag- en (korte) antwoord-vorm, óf door de citaten af te wisselen met parafraseringen.

Citaten kunnen vaak niet letterlijk worden weergegeven. Spreektaal is omslachtiger en ongestructureerder dan schrijftaal. Het is toegestaan citaten te ‘fatsoeneren’ om de zinnen beter te laten lopen, maar de essentie van wat is gezegd, moet overeind blijven. Wie veel in de formulering wil veranderen, kan de desbetreffende passage beter parafraseren.

Citaten geven een mening of zienswijze weer. De geïnterviewde moet zich uiteindelijk in het afgedrukte woord herkennen. Het is aan te bevelen, zeker bij interviews en teksten waarin iemand langdurig aan het woord wordt gelaten, tevoren afspraken te maken over autorisatie van de tekst. Maak duidelijk dat de geïnterviewde alleen feitelijke onjuistheden en onjuiste citaten mag rechtzetten, maar de strekking van het artikel niet kan wijzigen. Bij citaten waarin beschuldigingen aan het adres van derden worden geuit, moet die partij worden gehoord.

Citaten worden soms op een onlogische manier opgebouwd. Bijvoorbeeld: ‘De hoofdredacteur duidde hiermee op een “intern onderzoek. De resultaten daarvan zijn slechts aan een paar mensen bekend”.’ Het is beter het citaat bij een nieuwe zin te beginnen: De hoofdredacteur duidde hiermee op een intern onderzoek. ‘De resultaten daarvan zijn slechts aan een paar mensen bekend.’ Het is ook mogelijk te werken met een dubbele punt: De hoofdredacteur duidde hiermee op een intern onderzoek: ‘De resultaten daarvan zijn slechts aan een paar mensen bekend.’
» Mag ik het eerst nog even lezen

claim
Een claim is een aanspraak, of een bewijs van recht van voorkeur. Claimen betekent opeisen. Vaak wordt (foutief) het woord ‘claim’ ‘claimen’ gebruikt, terwijl bewering of beweren wordt bedoeld.

coachen – coachte – gecoacht
Met vernederlandste spelling volgens de regel van ‘t kofschip.

Coalitie Vitale Varkenshouderij
De Coalitie Vitale Varkenshouderij (CoViVa) bestaat uit de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV), Rabobank, het ministerie van Economische Zaken (EZ), veevoerleveranciers Agirfirm en ForFarmers, fokkerijorganisatie Topigs Norsvin en slachterij Vion Food Group.

Coviva ziet het als taak van alle partners in de keten om de Nederlandse varkenshouderij vitaal en toekomstbestendig te maken. Coviva wil een toonaangevende Nederlandse varkensketen realiseren die uitblinkt in kwaliteit en duurzaamheid.

comité
Met één m.

commissaris van de Koning
Commissaris in onderkast. Koning met kapitaal. Vertegenwoordiger van de Koning in een provincie en voorzitter van Provinciale en Gedeputeerde Staten, het provinciaal bestuur.

commissie
Met dubbel m en dubbel s. De commissie-Freriks is onmiddellijk aan de slag gegaan met de bezuinigingensvoorstellen voor de redacties.

consumptieaardappelen
Zonder streepje.

contaminatie
Een contaminatie is een onjuiste samentrekking van zegswijzen. Een voorbeeld is: het kost duur. Het moet zijn: het kost veel, of: het is duur.

Soortgelijke fouten worden vaak gemaakt. Enkele voorbeelden:
zich irriteren moet zijn: zich ergeren, irriteren;
zich beseffen moet zijn: beseffen, zich realiseren;
openheid van zaken geven moet zijn: openheid betrachten, opening van zaken geven;
hij behoort tot een van de … moet zijn: hij behoort tot … , hij is een van de … ;
de kans is niet uitgesloten moet zijn: de mogelijkheid is niet uitgesloten, er is een kans;
dit voorstel maakt onderdeel uit van … moet zijn: dit voorstel maakt deel uit van ..., of: dit voorstel is een onderdeel van ...

Soms worden de werkwoorden bedenken en zich bedenken verward. Ik bedenk me nu dat het artikel morgen klaar moet zijn is fout. Het moet zijn: ik realiseer me nu dat het artikel morgen klaar moet zijn. Je bedenkt een list. Zich bedenken kan alleen worden gebruikt als er sprake is van het veranderen van een plan of een mening: de uitgever bleek zich de volgende ochtend te hebben bedacht.

continu – continue
Continu betekent gestaag, zonder onderbreking: die machine werkt continu. Het woord met -e (continue) is een vervoeging: een continue aanvoer van biggen. Zo ook: de aanvoer is gestaag en een gestage aanvoer.

controle
Zonder accent circonflexe (^).

co-product
Met koppelteken. Product dat doelbewust ontstaat naast het hoofdproduct.

coronavirus
Van coronavirussen (geen hoofdletter) kunnen mensen en dieren infecties aan longen en luchtwegen krijgen. Er zijn verschillende soorten coronavirussen. Meestal zorgen deze virussen voor relatief milde klachten, zoals verkoudheid in de winter en vroege lente. In China (de stad Wuhan) werden mensen sinds eind 2019 ziek van een nieuw soort coronavirus: Covid-19 (let op de schrijfwijze). Het begin van een wereldwijde epidemie (een pandemie) met grote maatschappelijke gevolgen. Massaal thuiswerken doet zijn intrede en de anderhalvemetermaatschappij. We schrijven coronacrisis, coronaschade, coronabesmetting, coronadagboek (zonder hoofdletters en zonder koppelteken).

cordon bleu, kordon
Met een c. Het meervoud is: cordon bleus. Gepaneerd stukje kip-, kalkoen- of kalfsvlees gevuld met ham en kaas. Het is een kordon, met een k, van politieagenten.

cordon sanitaire
Met een c, en een e achter sanitair. Beschermende maatregel om iemands invloed in te perken. In Vlaanderen toegepast rondom extreem rechtse politieke partijen.

correcties
Feitelijke onjuistheden corrigeren onder de kop Correcties en aanvullingen. De hoofdredactie beslist over inhoud en vorm van de rechtzetting. We spreken van correctie en niet van een rectificatie als we niet van rechtswege hoeven te corrigeren.

Covid-19
Met hoofdletter en koppelteken.
Ziekte die wordt veroorzaakt door het coronavirus SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus-2).

co-vergisting
Co-vergister (maar: biovergisting, biovergister)

CPB
Centraal Planbureau. Het planbureau is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.

Creutzfeldt-Jakob, ziekte van
Dodelijke, zeldzame hersenziekte die wordt veroorzaakt door ontspoorde prionen, eiwitachtige moleculen. De ziekte wordt in het Engels aangeduid als CJD, niet te verwarren met vCJD ofwel variant-Creutzfeldt-Jakob. De laatste is de menselijke variant van de gekkekoeienziekte, waarschijnlijk veroorzaakt door het eten van organen van besmette runderen.

credits
Foto’s: we melden alleen het fotopersbureau (de copyrighthouder) niet de fotograaf. Voorbeeld: Foto: ANP. Naamsvermelding van freelancefotograaf volgens de adressenlijst Freelancefotografen Misset (te vinden op het intranet van Misset).
Illustraties: we melden de naam van de maker. Voorbeeld: Illustratie: Ron de Haer.
Bewerkte foto’s: als het herkenbare foto’s zijn, dan fotograaf vermelden evenals de bewerker. Een voorbeeld: Foto: Henk Riswick/bewerking: Ron de Haer.

Crispr-Cas
We schrijven Crispr-Cas slechts twee hoofdletters, dus niet allemaal kapitalen. Crispr-Cas wordt door wetenschappers gebruikt om een fout in een gen te repareren. Een gen is een stukje DNA. Elk gen heeft de code van een kenmerk, die (mee)bepaalt hoe je er uit ziet. Of hoe je lichaam werkt. Alle genen achter elkaar vormen een soort streng. Als er een fout zit in een gen, is er iets mis met de code, het DNA dus. Crispr-Cas kan de fout in het gen opsporen. Dan wordt op die plek de streng doorgeknipt en het juiste DNA er in geplakt. Dan is de fout in het gen gerepareerd.
» Crispr-Cas

cruisecontrol
Eén woord. Voorziening in voertuigen waardoor ze met een constante snelheid kunnen rijden zonder dat de bestuurder gas hoeft te geven.

cross compliance
Randvoorwaarden waaraan boeren moeten voldoen in ruil voor EU-premies.
» cross compliance

c.s.
Afkorting van het Latijnse cum suis, met de zijnen of met de haren. Bij een enkelvoudig onderwerp moet eigenlijk een enkelvoudige werkwoordsvorm volgen: Leferink c.s. heeft het plan opgevat om… In het spraakgebruik wordt c.s. vaak opgevat in de betekenis: en de zijnen. De meervoudige werkwoordsvorm is daarom ingeburgerd: Leferink c.s. hebben het plan opgevat om…

Ctgb
Afkorting van College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Kapitaal C en de rest in onderkast.
» Ctgb

cursief
Gebruik cursief bij:
– titels van boeken, films, toneelstukken, televisie- en radioprogramma’s, songs en dergelijke (zonder aanhalingstekens): De avonden, Het bureau, De aanslag, Vijftig tinten grijs, NOS Journaal, Met het oog op morgen;
– titels van kranten en tijdschriften: NRC Handelsblad, de Volkskrant, The New York Times, Vrij Nederland;
– titels van nota’s, rapporten en dergelijke: het RIVM-rapport Tijd voor Gezond Gedrag.
– de vragen in interviews die in de vraag/antwoord-vorm worden gepresenteerd;
– vreemde woorden die nog niet zo zijn ingeburgerd dat ze tot de Nederlandse taalschat kunnen worden gerekend (een spaarzaam gebruik is op zijn plaats; zet zo’n woord de eerste keer cursief, daarna romein);
– dichtregels en gedichten.
Schrijf namen van cafés, hotels, schepen, stichtingen, verenigingen, instellingen en dergelijke romein zonder aanhalingstekens: café De Rustende Jager, hotel Villa Ruimzicht, de Titanic, vereniging Natuurmonumenten.
Namen van actiegroepen en dergelijke worden niet gecursiveerd. Schrijf ze romein zonder aanhalingstekens, maar met hoofdletters bij de bepalende woorden: de Stichting Wakker Dier (voorheen: actiegroep Lekker Dier).
Een moeilijkheid doet zich voor als in een interviewvraag de titel van een boek of rapport ter sprake komt. De auteur neemt dan vaak zijn toevlucht tot romein midden in de gecursiveerde passage. Dat geeft een lelijk beeld. Gebruik in zo’n geval bij wijze van uitzondering de titel cursief met aanhalingstekens eromheen: hoe verklaart u het succes van ‘Het bureau’?
Soms geeft het een sterk effect een woord te benadrukken door het te cursiveren in plaats van met accenten te werken. Een spaarzame toepassing is gewenst om een woud van gecursiveerde woorden te voorkomen.
Korte citaten (een paar woorden, een enkel zinnetje) in een vreemde taal kunnen worden gecursiveerd. Langere citaten kunnen beter tussen aanhalingstekens in romein worden geplaatst.

cvt
Continu variabele transmissie. De afkorting in kleine letters: cvt.
» cvt

cysteaaltje
Zonder tussen-n.