Z – Boeiboek

zeer
Versterkend bijwoord. Kan meestal zonder bezwaar worden weggelaten: Erica Terpstra heeft een (zeer) druk leven.

zesde actieprogramma nitraatrichtlijn
Nationale vertaling van de nitraatrichtlijn. Hierin worden maatregelen geformuleerd die een lidstaat van de Europese Unie in het kader van de nitraatrichtlijn moet treffen. Begin 2013 was er het vierde actieprogramma nitraatrichtlijn, in 2015 werd het vijfde van kracht. Inmiddels is er het zevende actieprogramma nitraatrichtlijn. We spreken ook wel over actieprogramma nitraat. We gebruiken alleen onderkast.

ziekte-, ziekten
Samenstellingen met ziekte- krijgen geen tussen-n: ziektekostenpremie, ziektebestrijding.
Schrijf namen van ziektes met een kleine letter: artrose, rodehond, parkinson, rubella, colitis ulcerosa, bronchitis. Van Dale schrijft westnijlvirus en westnijlkoorts met kleine letters, net als texaskoorts.
De kleine letter is ook juist in downsyndroom, zij heeft alzheimer, een alzheimerpatiënt, het aspergersyndroom.
Alleen als de naam van de ontdekker van de aandoening los wordt gebruikt, komt er een hoofdletter: het syndroom van Down, de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Crohn, het syndroom van Asperger.
In Spaanse griep en Mexicaanse griep blijft de hoofdletter van de aardrijkskundige eigennaam behouden.
Afgekorte ziektenamen krijgen meestal een hoofdletter: BSE, MS (maar voluit weer in kleine letters: multiple sclerose). Ook Q-koorts heeft een hoofdletter Q.

zo
In de clichématige journalistieke wending ‘…”, zo verklaarde de minister’ kan zo zonder problemen worden geschrapt.

zoals
Schrapbaar in zinnen als: de adviesaanvraag (zoals) die door de Ondernemingsraad is ontvangen.

zoals bekend
Uitdrukking die niets toevoegt aan een tekst, dus niet gebruiken.

zodat, opdat
Zodat heeft te maken met een gevolg, opdat met een doel. De uitlaat was stuk, zodat de trekker veel geluid maakte. Zij werkt hard, opdat zij snel klaar is.

zodoende
Niet gebruiken voor redengeving. Zodoende is letterlijk: door zo te doen. Dus niet: ‘De chauffeur was verblind door de zon, zodoende zag hij de fietser niet’, maar … waardoor hij de fietser niet zag.

zo-even
Aan elkaar met koppelteken.

zogeheten, zogenaamde, zogenoemde
Lelijke woorden. Schrijf zogenoemd als iets letterlijk zo wordt genoemd: de zogenoemde Landlevendagen. Hier mag ook zogeheten worden gebruikt: de zogeheten Landlevendagen.
Gebruik zogenaamd als de term ten onrechte wordt gebruikt (in de betekenis van ‘maar niet heus’): het zogenaamde ultieme redactionele systeem, een zogenaamde vriend. Na zogenoemd en zogeheten geen aanhalingstekens gebruiken om het genoemde begrip.

zoiets
Eén woord. Niet combineren met ‘dergelijks’. Dus of: ‘zoiets’, of: ‘iets dergelijks’. En helemaal nooit: Dan heb ik zoiets van…

zolang, zo lang
Ga jij maar zolang buiten spelen. Ik heb zo lang moeten wachten (in de betekenis van erg lang).

zomaar
Aan elkaar.

zo min, zomin
Met spatie: meer letterlijke betekenis, twee klemtonen. Probeer alsjeblieft zo min mogelijk lawaai te maken. Zonder spatie betekent het: evenmin. Hij kan net zomin schrijven als zijn voorganger.

zonder meer
Twee woorden.

zonet
Aan elkaar.

zo niet
Twee woorden.

zo nodig
Twee woorden.

zopas
Aan elkaar. Liever: zojuist of zo-even.

zorgen voor
Correct gebruikt in: de vader zorgt voor zijn kind en niet alleen op zijn papadag. Vaak ten onrechte gebruikt in de betekenis van leiden tot, veroorzaken, bewerkstelligen of teweegbrengen. Fout is: de gladheid zorgde voor veel ongevallen. Correct is: de gladheid veroorzaakte veel ongevallen.

zoveel, zo veel
Als telwoord aan elkaar schrijven: ik heb je zoveel gegeven en zoveel is het niet waard. Anders zijn het twee woorden: zo veel mogelijk (naar analogie van zo snel mogelijk, zo goed mogelijk).

zo ver, zover
Met spatie: meer letterlijke betekenis, twee klemtonen. Was het inderdaad zo ver als je dacht? Zonder spatie: minder letterlijke betekenis, één klemtoon. Het is zover, we kunnen beginnen.

zowel… als
Let op het gebruik van enkelvoud of meervoud in de werkwoordsvorm. Als beide delen enkelvoudig zijn, volgt het enkelvoud. Als een van beide delen meervoudig is, volgt het meervoud.
Zowel Michel als Tanja is chefredacteur bij Misset.
Zowel Jan als zijn beide broers zijn journalist.

zuid, Zuiden
Als richtingsaanduiding onderkast, als geografisch begrip met beginkaptiaal: de journalisten reisden af naar het zonnige zuiden. In het Zuiden wordt niet veel geschaatst. En dan heb je het over het gebied dat ligt in het zuiden van Nederland.

zullen, kunnen
De voorkeur heeft je zult boven je zal en zul je en niet zal je. Hetzelfde geldt voor je kunt en kun je in plaats van je kan, kan je. Kan je is meer spreektaal.

zzp’er
De afkorting zzp schrijven we met kleine letters en staat voor zelfstandige zonder personeel. Grote bedrijven maken veel gebruik van zzp’ers.