A – Boeiboek

a-
Na het voorvoegsel a- in de betekenis van ‘niet’ komt geen koppelteken: apolitiek, areligieus, asociaal.

A4’tje
Met apostrof

aan elkaar of niet
zelfstandige naamwoorden
Bij samenstellingen van drie woorden, waarbij hoofdletterwoorden in het spel zijn is het Rode Kruispost en Eerste Kamerlid (zonder streepje).
Bij samenstellingen met merknamen wordt het anders. Tussen de merknaam en een woord dat daar bij hoort, komt een streepje (Ford-dealer). Het is dus: Albert Heijn-bezorgservice. Trekkers van Valtra Valmet zijn Valtra Valmet-trekkers en trekkers uit de serie Hitech zijn Hitech-trekkers. Tussen twee namen in een samenstelling komt een streepje, dus als zowel de bedrijfsnaam als de modelnaam gebruikt wordt, dan is het: Valtra Valmet-Hitech-trekkers. Voor de leesbaarheid is het beter dit soort samenstellingen te vermijden en bijvoorbeeld te spreken van Hitech-trekkers van Valtra Valmet.

werkwoorden
Voor werkwoordelijke samenstellingen is nauwelijks een regel te geven. Waarom is kennismaken wel een samenstelling, en ruimte maken niet, vraagt Renkema zich af in de Schrijfwijzer. Raadpleeg de Woordenlijst Nederlandse Taal. Een paar voorbeelden: bekendmaken (bekendgemaakt) »»» | bezighouden (beziggehouden) »»» | gebruikmaken (gebruikgemaakt) »»» | standhouden (standgehouden) »»» | plaatsmaken (plaatsgemaakt) »»» | tenietdoen (tenietgedaan) »»» | terechtkomen (terechtgekomen) »»» | thuishoren (thuisgehoord) »»» | vasthouden (vastgehouden) »»». |

let op het betekenisverschil tussen:
ten minste – tenminste »»»
ten slotte – tenslotte »»»
wel eens – weleens »»»
te veel – teveel »»»

aangeven
Niet gebruiken in zinnen als: de varkenshouder heeft aangegeven dat… Het is: de varkenshouder heeft gezegd dat … en zou je me het zout willen aangeven?

aangifte-
Samenstellingen met aangifte- krijgen geen tussen-n: aangiftebiljet, aangifteformulier.

aanhalingstekens
1. Wij gebruiken dubbele aanhalingsteken “boven” (zesjes) om een citaat te openen en dubbele “boven” (negentjes) om een citaat af te sluiten: “Ik ben ziek”, zegt ze. Ze zegt: “Ik ben ziek.” (Let ook op de volgorde van het leestekengebruik bij citaten.)
2. Halve citaten doen we met ‘zesje – negentje’. Verder liet de boze boer weten dat hij ‘de vloer zal aanvegen met ambtenaren die ….’
3. Een citaat binnen een citaat geven we ook weer met ‘zesje – negentje’. Hetzelfde geldt voor quotes in (onder)koppen en streamers.
4. We gebruiken ‘zesje – negentje’ om het aparte karakter van een bepaald woord te benadrukken. Een onverlaat heeft mijn fiets ‘geleend’.
5. Bij citaten die verscheidene alinea’s lang zijn (interviews), beginnen we niet elke alinea met nieuwe aanhalingstekens.

Aanhalingstekens worden vaak gebruikt om een enkel woord of begrip te accentueren. In veel gevallen is dat overbodig en leidt het alleen maar tot een lelijk zinsbeeld. Als de aanhalingstekens uitsluitend dienen om aan te geven dat de mededeling van een ander afkomstig is, kunnen ze meestal zonder bezwaar worden weggelaten. Voorbeelden: volgens de onderzoeker dreigt een ecologische ramp in plaats van ‘een ecologische ramp’, en: de uitgever noemde de voorstellen onaanvaardbaar in plaats van ‘onaanvaardbaar’. In dit soort gevallen zijn aanhalingstekens alleen zinvol als de woorden het karakteristieke taalgebruik van de betrokkene weerspiegelen. Voorbeeld: de uitgever verklaarde zich ‘zwaar getild’ te voelen.

Voorbeeldzinnen:
– De hoofdredacteur: “Ik kijk hiervan op.” De geciteerde zin staat op zichzelf en moet daarom worden besloten met een punt. Om duidelijk te maken dat het een citaat is, komt het geheel tussen aanhalingstekens.
– De hoofdredacteur verklaarde: “Ik kijk hiervan op.”
– “Ik kijk hiervan op”, zei de hoofdredacteur. De geciteerde zin maakt hier deel uit van een grotere hoofdzin. Eerst komt het aanhalingsteken om duidelijk te maken dat het einde van het citaat is bereikt en vervolgens komt het leesteken (de komma) ter onderscheiding van beide zinsdelen.
– “Ik kijk hiervan op”, zei de hoofdredacteur, “ik heb het echt niet zien aankomen.”
– De hoofdredacteur verklaarde dat hij hiervan opkeek, maar dat hij ‘het wel had moeten zien aankomen’.
– De hoofdredacteur vroeg zich af: “Had ik dat moeten weten?”
– “Kon ik daarvan op de hoogte zijn?”, vroeg de hoofdredacteur zich af. Omdat de opeenstapeling van vraagteken, aanhalingsteken en komma er lelijk uitziet, is het beter te kijken of in dit soort gevallen het citaat en het andere zinsdeel van plaats kunnen wisselen. Soms kan ook het vraagteken worden weggelaten.
– Volgens de hoofdredacteur ‘wist niemand ergens van’.
– De hoofdredacteur verklaarde: “Hoewel de directeur mij laatst zei: ‘Dit nieuwe redactionele systeem is fantastisch’, blijkt dat in de praktijk toch tegen te vallen.”

Gebruik geen aanhalingstekens bij titels van boeken, films, televisie- en radioprogramma’s, songs, kranten, tijdschriften, nota’s, rapporten en dergelijke. Schrijf die titels cursief. Namen van cafés, hotels, schepen, stichtingen, verenigingen, instellingen en dergelijke krijgen geen aanhalingstekens: café Het Journaille, hotel Boerzicht, stichting De kreupele ezel, vereniging Natuurmonumenten.

aanstaande
De toevoeging aanstaande bij data is bijna altijd overbodig en klinkt stijfjes. Voeg het jaar toe aan de datum als verwarring kan optreden. Zeker niet de afkorting ‘a.s.’ gebruiken.

aardrijkskundige namen
1. De naam van een windstreek schrijven we met een kleine letter: het noorden of het zuiden van Frankrijk.
2. Als we er een geografisch, economisch of politiek gebied mee bedoelen, krijgt het woord een hoofdletter, maar dat geldt niet voor de afgeleide vorm: het Zuiden vraagt meer ontwikkelingshulp van het Westen. De oosterse filosofie.
3. Ook als de naam van een windstreek deel is van een aardrijkskundige naam, krijgt het woord een hoofdletter: Zuid-Afrika, Zuidwest-Vlaanderen (het zuidwesten van Vlaanderen), Zuid-West-Vlaanderen (het zuiden van de provincie West-Vlaanderen), Noordwest-Friesland (het noordwesten van de provincie Friesland), Noord-West-Friesland (het noorden van de streek West-Friesland)
» taaladvies.net/taal/aardrijkskundige namen

abortus Bang, abortus blauw
In Abortus Bang krijgt Bang een hoofdletter want de naam van de ontdekker zit in de naam. Het is abortus blauw.

Abvakabo FNV
In afwijking van het logo van de bond, dat allemaal hoofdletters geeft, wordt het eerste deel van de naam alleen met een beginkapitaal geschreven.

academie, academisch
Met een c. Behalve in sommige eigennamen: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen; Rijksakademie van beeldende Kunsten.

academische titels
De titels doctor (dr.), doctorandus (drs.), ingenieur (hogeschool: ing.; universiteit: ir.), meester (mr.), professor (prof.) worden altijd afgekort, onderkast geschreven en afgesloten met een punt. De titels bachelor of science (BSc), bachelor of arts (BA), master of science (MSc) en master of arts (MA) kennen wel (deels) hoofdletters in de afkorting en krijgen geen punt.

accenten
– algemeen gangbare woorden van Franse herkomst krijgen alleen accenten op de e: comité, gêne, volière;
– zet geen accent aigu (é) op de e in de eerste lettergreep van een Frans leenwoord: echec, etage, rechaud (uitzondering is dédain);
– er staat geen accent circonflexe (^) op de a, o en u: compote, debacle, paté, ragout;
– gebruik wel accenten in niet-algemeen gangbare Franse woorden als: déjà-vu, tête-à-tête;
– beklemtoon met een accent aigu (é): Van Gaal én Van Marwijk; bij dubbel geschreven klinkers krijgen beide letters accenten: vóór de periode Mansholt; óók Nederlanders kunnen aardbeien plukken. Bestaat een klank uit twee verschillende letters plaats dan één accent: dat móet, wíj. Doe rustig aan met klemtoontekens; ze zijn vaak overbodig als geen misverstand kan bestaan: zij is een van de bestuurders die ‘creatief’ declareren (niet: één).
Een hoofdletter krijgt geen klemtoonteken. Eén schaap over de dam is vaak al genoeg.
»» Zo maak je een accent op je computer

accommodatie
Met dubbel c en dubbel m.

accorderen
Met twee c’s, maar het is: akkoord.

achter in/achterin, achter op/achterop
Schrijf de woorden los van elkaar als een bijbehorend zelfstandig naamwoord volgt; anders schrijf je ze aan elkaar: achter in de auto ligt de laptop. De laptop ligt achterin. Zij zit achter op de brommer. Spring maar achterop.

actieprogramma nitraatrichtlijn
Nationale vertaling van de nitraatrichtlijn. Hierin worden maatregelen geformuleerd die een lidstaat van de Europese Unie in het kader van de nitraatrichtlijn moet treffen. Begin 2013 was er het vierde actieprogramma nitraatrichtlijn, in 2015 werd het vijfde van kracht. Inmiddels is er het zesde actieprogramma nitraatrichtlijn en staat het zevende actieprogramma nitraatrichtlijn in de steigers. We spreken ook wel over actieprogramma nitraat. Gebruiken alleen onderkast. Als je een afkorting wilt gebruik dan deze: 6e AP, 7e AP).

AdBlue
AdBlue is een 32,5%-oplossing van ureum in gedemineraliseerd water, dat gebruikt wordt als bijvoeging bij bijvoorbeeld vrachtwagens en trekkers die diesel gebruiken, om ze schoner te laten rijden. AdBlue wordt in een afzonderlijke tank op de vrachtwagens meegenomen. Het middel wordt in de hete uitlaatgassen ingespoten vóór een speciale katalysator. De bij de verbranding gevormde stikstofoxiden worden omgezet in stikstof en water.

ad hoc, ad-hocbeslissing
Ad hoc zijn twee woorden, maar zodra er met ad hoc een samengesteld zelfstandig naamwoord wordt gemaakt, komt er een koppelteken tussen ad en hoc en zit het zelfstandig naamwoord vast aan hoc. Een ad-hocbeslissing is een beslissing die ad hoc wordt genomen.

adv
Arbeidsduurverkorting. Onderkast omdat het geen officiële wettelijke regeling is. Liever vervangen door atv (arbeidstijdverkorting).
Op bladindelingslijsten staat de afkorting adv voor advertentie.

afbouwen
Liever niet gebruiken. Afbouwen gebeurt alleen met bouwwerken. Subsidieregelingen worden (geleidelijk) beëindigd.

afbrekingen
Afbrekingen in koppen zijn taboe. Streven is geen afbrekingen in kreten, streamers en intro’s.

afgelasten
Een landbouworganisatie ziet zich genoodzaakt een open dag af te gelasten, niet: ‘af te lassen’. Een monteur is bezig de hef af te lassen.

afkortingen
In broodtekst geen afkortingen als ha, cm, mm, km, kg. Schrijf in broodtekst de woorden graden, (vierkante) kilometer, liter, gram, centimeter, millimeter, hectare en kilo voluit in letters, niet in tekens of afkortingen. In technische kaders, tabellen en grafieken kan er wel worden afgekort: 164 cm, 2 ha. Maar als ze veel voorkomen, met name in ‘vakdeelverhalen’, wordt hier pragmatisch mee omgegaan.

Niet gebruiken voor gewone woorden. Dus niet pag. in plaats van pagina en m.m.v. in plaats van met medewerking van. Afkortingen van namen van organisaties, wetten et cetera de eerste keer altijd voluit schrijven: het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), daarna CBS. De afkorting tussen haakjes daarachter, maar alleen als de naam verderop in de tekst nog een keer voorkomt. Uitzonderingen zijn titels als mr., prof. en drs. Achter afkortingen volgt een punt: dr., drs., ds., ing., ir., mr., prof., St. Nicolaas, St.-Petersburg.

Afkortingen als etc., enz., m.a.w., o.a., d.w.z., e.d., a.s. en j.l. spaarzaam gebruiken. Voor et cetera (twee woorden) en enzovoort zijn vaak betere oplossingen voorhanden.

Afkortingen van politieke partijen, vakbonden, omroeporganisaties en andere maatschappelijke organisaties schrijven we zonder punten en doorgaans geheel met hoofdletters: CDA (maar: PvdA), FNV, AVROTROS.
Afkortingen van instanties of wetten van vier of meer letters schrijven we alleen met beginkapitaal. Dus: Skal, Abab, Imag, Rikilt, Gatt, Minas enzovoort. Voorwaarde is wel dat de afkorting als woord kan worden uitgesproken. Om die reden is het NAJK en RIVM. Uitzonderingen zijn er ook, zoals VLOG-melk.

Er is een lijst van provincies en landen met hun afkorting. Let daarbij op het verschil tussen (Fr.) en (F). We schrijven achter een plaats in Frankrijk tussen haakjes een F in plaats van Fr. Om verwarring met de provincie Friesland (Fr.) te voorkomen. Dus: boze boeren in Bretagne (F) hebben de snelweg geblokkeerd.

Afkortingen en symbolen in Boerderij magazine
– Op marktpagina’s gebruiken we bepaalde afkortingen en symbolen die elders taboe zijn, zoals afkortingen voor gewichtseenheden. In verhalen waar bepaalde eenheden veel voorkomen, mag ook de afkorting.
– In de bedrijfsgegevens bij een reportage (profiel) worden kilo’s (quotum) en hectares afgekort.

af land, levering af land, af-landlevering
Zo ook af fabriek, af-fabrieklevering, af-landcontractprijs, af-landpoolprijs, af-landaardappelen.

AFM
Voluit: Autoriteit Financiële Markten. De voorkeur geniet: AFM. Beurstoezichthouder; het cliché beurswaakhond liever niet gebruiken.

Afrekenbare Stoffenbalans
De Afrekenbare StoffenBalans (ASB) is een door de commissie-Remkes voorgestelde methode om mineralen in balans te krijgen. Deze Afrekenbare StoffenBalans moet zoveel als mogelijk gebaseerd zijn op actuele metingen, vanuit het principe van ‘meten is beter weten’.

afvloeiingsregeling
Geen trema op de tweede i.

aggregaat
Met dubbel g.

agressie
Met één g en dubbel s.

AgriTop 50
De AgriTop 50 is een ranglijst van de meest invloedrijke personen in de agrarische sector op basis van macht en invloed. De lijst wordt jaarlijks aan het eind van het jaar samengesteld door Food&Agribusiness.

agro/agri
Gebruik deze voorzetsels niet door elkaar. Als het gaat over agrocomplex, agrobedrijven, maak dan in hetzelfde bericht niet ook samenstellingen met agri.

akkoord
Met dubbel k. Maar het is: accorderen.

aldus
Gebruikt om een citaat te besluiten: “…”, aldus de boer. Liever niet gebruiken. Vaak kan de zinsnede worden geschrapt, omdat uit het voorgaande al duidelijk was wie aan het woord kwam. Probeer anders te variëren met levendige, actieve werkwoorden: zei, verklaarde, betoogde, verduidelijkte de boer. Onnozel klinkt het gebruik van weten: ‘voor velen van ons is het een jongensdroom’, weet de hoofdredacteur.

algauw
Als bijwoord aan elkaar. Een doosje scharreleieren kost algauw €2.

allang, al lang
Als bijwoord aan elkaar: dat is geen nieuws; dat wisten we allang. Maar het is: ik ken meneer Haank al lang.

alle, allen
Bij zelfstandig gebruik is het alle bij zaken en dieren, allen bij personen. Er stonden veel bomen langs de weg, die alle werden gekapt. De hoofdredacteur zag dat allen bij de vrijdagmiddagborrel present waren.

allerijl
Met een ij: in allerijl zijn de lekkende containers verwijderd.

all in-all outsysteem
Het zelfstandig naamwoord systeem zit vast aan all in-all out.

almaar, alsmaar
Beide varianten mogen.

al met al
Stoplap. ‘Al met al tellen we 70 koeien’; ‘al met al is de directie tevreden’. Liever niet gebruiken.

als, dan
Het is even groot als en groter dan, even hoog als en lager dan.
Let op bij constructies als: het is dubbel zo hoog als, vijf keer zo zout als en hij is niet zozeer arm als wel gierig; dus niet ‘dan wel’.

als, wanneer
Wanneer is een tijdsaanduiding: wanneer zij op de redactie komt, moet ze direct aan haar artikel beginnen.
Als is voorwaardelijk: Als ik het commentaar schrijf, wil ik wel mijn naam eronder.
Of: als ze nog op de redactie komt (wat dan blijkbaar twijfelachtig is), zeg haar dan dat…

als gevolg van
Ambtelijke taal. Liever: door.

alsmede
Let op het gebruik van enkelvoud of meervoud in de werkwoordsvorm:
– Ton alsmede Joost had opmerkingen over het nieuwe systeem.
– Drie redacteuren alsmede een vormgever bouwden een nieuwe website.

als volgt
Twee woorden.

als wel
Twee woorden. Evenals dan wel.

althans
Met een h. Maar het is nochtans.

alvorens, voordat
Na alvorens komt het hele werkwoord voorafgegaan door te: alvorens zich aan het schrijven te zetten, bekeek de journalist zijn aantekeningen. Voordat leidt een bijzin in: voordat de journalist zich aan het schrijven zette, bekeek hij zijn aantekeningen.

alweer
Aan elkaar.

AMvB
Met onderkast v. Algemene Maatregel van Bestuur. Een koninklijk besluit waarin aspecten van een wet worden uitgewerkt en algemeen bindende regels worden gegeven.

andersoortig
Met één s.

anderszins
Anders, op andere wijze, in een ander geval, voor ’t overige.

anekdote
Met een k.

anti-
Na anti- komt alleen een koppelteken als het daaropvolgende woord met een hoofdletter begint. Het is anti-Amerikaans, maar antislip, antiseptisch, antibacterieel en antiviraal.

AOW
Met hoofdletters. Algemene Ouderdomswet. Het is: AOW’er, AOW-uitkering.

apostrof
De apostrof geeft aan dat een of meer letters in een woord zijn weggelaten: ’s avonds, ’t kofschip. De apostrof voorkomt een verkeerde uitspraak in meervoudsvormen of bij tweede naamvallen: Olga’s boek, baby’s, collega’s, taxi’s. Maar: bureaus, cadeaus, cafés, clichés, Eriks klootschietmiddag, Frankrijks wijnen. Na een eigennaam in de tweede naamval die eindigt op een -s of een sisklank: Jans Lofprijs, Kees’ reportage. Om leden van een partij, vakbond of club aan te duiden: FNV’er, PSV’er, PvdA’er, VVD’er, PVV’er, LTO’er.
Bij jaartallen: het schooljaar 2005-’06, de oorlogsjaren ’40-’45. Kort jaartallen liever niet af.
Gebruik de apostrof spaarzaam in uitgeschreven spreektaal als z’n, ’n, ’t.

a priori
Zonder accent op a. Het is Latijn, geen Frans. Liever: vooraf, van tevoren.

à propos
Van zijn à propos raken. A propos, wat ik nog wilde zeggen. Op de hoofdletter A komt geen accent.

APV
Let op bij voluit schrijven: Algemene Plaatselijke Verordening. Gemeentelijke verordeningen met verbodsbepalingen waarop straf staat. Werd vroeger ‘Algemene Politieverordening’ genoemd.

areaal
Hoeveelheid land met betrekking tot wat erop wordt verbouwd. Bietenareaal, aardappelareaal. Let op: als een areaal groter is dan voorheen dan is sprake van een ‘groeiend areaal’ en niet van een ‘stijgend’ areaal.

arbobeleid, arbozorg
Schrijf samenstellingen met arbo zonder hoofdletter – op Arbowet na.

Arbowet
Met een hoofdletter. Arbeidsomstandighedenwet.

Artikel 10-status
Hiervan is sprake bij de ziekte van Aujeszky.

atv
Onderkast, omdat het geen officiële wettelijke regeling is. Arbeidstijdverkorting. Om de eenvormigheid te bevorderen, schrijven we ook atv als beroepsgroepen zelf andere termen hanteren, zoals adv (arbeidsduurverkorting) bij ambtenaren.

au/ou
Let op bij wenkbrauwen, (bier)brouwen, dauw – douw, rauw – rouw.

Aujeszky, ziekte van
De ziekte van Aujeszky is een zeer besmettelijke virusziekte die grote economische schade kan veroorzaken in de varkenshouderij. Het wordt veroorzaakt door een herpesvirus, meer specifiek het suid herpesvirus 1.
Zeer besmettelijke virusziekte bij varkens

au pair
Twee woorden. Het is: au-pairmeisje, met koppelteken.

AutoFom
Binnen de AutoFom-classificatie in de varkenshouderij wordt gewerkt met indexpunten per kilo geslacht gewicht (IXP/kg). Hoe meer indexpunten, hoe hoger de uitbetalingsprijs per kilo geslacht gewicht.

Autoriteit Financiële Markten/AFM
Beurstoezichthouder. De afkorting AFM geniet de voorkeur boven de volledige naam.

algemeenverbindendverklaring (avv)
(Vooral in cao’s) algemeenverbindendverklaring. Aan elkaar en kleine letters. Afkorten als avv. Verklaring dat een bepaling of regeling geldt voor iedereen binnen een bepaald rechtsgebied. Daarnaast: verbindendverklaring: verklaring dat een bepaling of regeling moet worden nagekomen.