H – Boeiboek

HACCP
HACCP, de afkorting voor Hazard Analysis and Critical Control Points, is een risico-inventarisatie voor voedingsmiddelen. De Nederlandse vertaling is: gevarenanalyse en kritische controlepunten.
» HACCP

haakjes
Haakjes zijn bedoeld om kort uitleg te geven of beperkte informatie toe te voegen. De leesbaarheid komt in het gedrang als lange zinnen tussen haakjes worden geplaatst.
Haakjes worden niet gebruikt in citaten: ‘Ik vind dat we als redacteuren in actie moeten komen (tegen het mindere redactionele systeem) als de makers van het systeem het niet verbeteren’, zegt redacteur Evert. In dit geval mogen de haakjes rond deze toevoeging worden weggelaten.
Een noodzakelijke verduidelijking in een citaat kan tussen haakjes worden geplaatst met de toevoeging red. of de initialen van de auteur. Deze stijlfiguur is een ouderwets journalistiek gebruik. Spaarzaam gebruik is gewenst.
In citaten uit boeken en dergelijke worden ronde haakjes met daartussen drie punten gebruikt om aan te geven dat op die plek een passage is weggelaten. Als een cursieve passage tussen haakjes wordt gezet, moeten de haak niet cursief, maar romein.

‘haar-ziekte’
Pas op voor de ‘haar-ziekte’ bij onzijdige woorden als kabinet en bestuur.
Het is niet ‘het kabinet en haar leden’, maar het kabinet en zijn leden. Het is niet ‘het kabinet … zij heeft besloten’, maar het kabinet … het heeft besloten. Het is niet ‘het Productschap stelde in haar rapport’, maar het Productschap stelde in zijn rapport. Het is niet ‘het onderzoekscentrum houdt op 2 februari haar open dagen’, maar het onderzoekscentrum houdt op 2 februari zijn open dagen.

halfjaar – half jaar
Aan elkaar als zelfstandig naamwoord, een aaneengesloten periode van zes maanden: Misset heeft het eerste halfjaar winst gemaakt. Maar: ik ga elk half jaar naar de tandarts.

halfuur – half uur
Als zelfstandig naamwoord aan elkaar: op elk halfuur slaat de klok. Maar: het programma duurt niet langer dan een half uur.

hardmaken
‘Kunt u dit hardmaken?’ Populair taalgebruik. Liever niet gebruiken.

hartstikke
Met een t.

hbo, HBO-raad
Namen van onderwijstypen onderkast. HBO-raad met drie kapitalen volgens het logo van de raad.

health check
Twee woorden, geen hoofdletters, niet cursief, algemeen bekend begrip.

heffing versus boete
We spreken in de redactionele kolommen over heffingen in verband met het fosfaatreductieplan. En niet over boetes. Er zijn twee soorten heffingen: de solidariteitsheffing (voor mensen die keurig volgens het voorgeschreven krimpplan hun veestapel afbouwen) en de hoge heffing (voor wie dat niet doet). Boeren die al meteen aan hun einddoel zitten, krijgen een bonus en betalen geen van beide heffingen.
De afspraak geldt alleen voor de berichtgeving, achtergronden e.d. Columnisten en commentaarschrijvers hoeven zich er niet aan te houden.

heel
Versterkend bijwoord. Kan vaak zonder bezwaar worden geschrapt: ik vind die nieuwsanalyse (heel) fraai.

helikopter, helikopterview
Met een k. Helikopterview schrijf je aan elkaar. Meer Nederlands is het woord helikoptervisie.

Hemelvaart
Met een hoofdletter: de christelijke feestdag, veertig dagen na Pasen, waarop het ten hemel stijgen van Jezus wordt gevierd.
» feestdagen

hen, hun
Hen is de vorm voor het lijdend voorwerp: ik gooi hen eruit. Hun is de vorm voor het meewerkend voorwerp: ik geef hun een boek. Wie twijfelt tussen hen en hun, kan zijn toevlucht nemen tot ze.
Na een voorzetsel komt altijd hen: voor hen die vielen, ik geef aan hen het advies (maar: ik geef hun het advies, of: ik geef ze het advies).

hepatitis
Met twee keer een i. Leverontsteking. De belangrijkste hepatitis-vormen krijgen hoofdletters zonder koppelteken: hepatitis A, hepatitis B, hepatitis C.

’s-Hertogenbosch
Met apostrof voor de s en een koppelteken. Meer gangbaar is Den Bosch.

Het Financieele Dagblad
Met drie beginkapitalen, een dubbel e en een e tot slot. Zonder trema. Afkorten mag: het FD.

het gaat om
Het gaat om is lelijk. In plaats van: ‘Het gaat om de wens van de vakbeweging meer banen te scheppen met een 36-urige werkweek’ kan beter worden geschreven: de vakbeweging wil meer banen scheppen.

hetzelfde
Aan elkaar. Zo ook: eenzelfde.

hightech
Zonder koppelteken; we volgen de schrijfwijze van Van Dale.

hij of zij
Liever niet ‘hij of zij’ gebruiken om het probleem van geslacht op te lossen. ‘Als iemand wil meedoen, moet hij of zij …’ Formulierentaal. Als alternatief kan beter de meervoudsvorm worden gebruikt: zij die willen meedoen … , of het woord wie: wie wil meedoen…

hobby’s
Meervoudsvormen van Engelse woorden op -y krijgen in het Nederlands een apostrof en een s, niet de Engelse uitgang -ies. Zo ook: baby’s, penalty’s, pony’s.

hondengang
Met tussen-n.
» hondengang

Hongkong
Aan elkaar en met een kleine k. Hongkonger, Hongkongs.

hoofdletter of geen hoofdletter?
aanhef: schrijf heer, mevrouw, bestuur, college met een kleine letter als ze niet aan het begin van een zin staan. Ook u en uw in onderkast.

aardrijkskundige namen: krijgen een hoofdletter.
In samengestelde aardrijkskundige namen krijgt elk deel een hoofdletter: West-Europa en West-Europeaan, Noord-Brabant en Noord-Brabander, Zuid-Engeland en Latijns-Amerika . Het is Rotterdam-Zuid en Amsterdam-West.
Als de naam van een windstreek deel is van een aardrijkskundige naam, schrijf je die windstreek met een hoofdletter: Zuid-Afrika, Zuidwest-Vlaanderen (het zuidwesten van Vlaanderen), Noordwest-Friesland (het noordwesten van de provincie Friesland), Noord-West-Friesland (het noorden van de streek West-Friesland).
De naam van een windstreek schrijven we met een kleine letter: het noorden, het zuiden van Nederland, westerse landen en oosters (oosterse keuken) onderkast, evenals de richtingaanduidingen het noorden en het zuiden. Als een geografisch, economisch of politiek gebied wordt bedoeld, schrijf je die windstreek met een hoofdletter: het Zuiden vraagt extra landbouwsubsidie.
Gebruik kapitalen alleen bij het Westen of het Noorden als eigennaam van een bepaald gebied. Het Westen verzette zich tegen de uitbreiding van de Chinese invloed, maar: meeste mensen wonen in het westen van Nederland. Het Noorden klaagt steen en been in Den Haag, maar: de trein reed naar het noorden.
Bij aardrijkskundige namen krijgt het lidwoord alleen een hoofdletter als het officieel deel uitmaakt van de naam: Het IJ, Het Kanaal. Anders onderkast: de Rijn, de Dinkel, de Achterhoek.
zie ook » aardrijkskundige namen

academische titels: met kleine letters (behalve als ze aan het begin van een zin staan) en altijd afkorten en afsluiten met een punt: dr., drs., ing., ir., mr., prof. Nieuwe academische titels van na 2002, die achter de naam komen te staan, krijgen geen punt en hebben deels hoofdletters: MsC, MBA, RA, BA (Bachelor of Art), BSc (Bachelor of Science).
Adellijke titels krijgen geen hoofdletter: jonkheer, baron. Ook koning(in), prins(es) krijgen kleine letters tenzij de vorst rechtstreeks wordt aangesproken.

achternamen: lidwoorden en voorzetsels (van, op, ter, in) aan het begin van achternamen krijgen een hoofdletter als er geen voorletter of voornaam voor staat. Het is D. de Winter, maar minister De Winter, dr. De Winter, de commissie-De Winter en gewoon De Winter. Een uitzondering wordt gemaakt bij gehuwde vrouwen: J. Piek-van de Water en mevrouw Piek-van de Water. Pas op Belgische namen geen correctie toe; daar worden lidwoorden en voorzetsels in namen altijd met een hoofdletter geschreven: Bruno Van Moortelen.

afkortingen: afkortingen van politieke partijen, vakbonden, omroeporganisaties en andere maatschappelijke organisaties schrijven we zonder punten en doorgaans geheel met hoofdletters: CDA (maar: PvdA), FNV, AVRO.
Afkortingen van regelingen, zoals subsidies en wetten, van vier of meer letters krijgen een beginkapitaal, waardoor ze als regeling herkenbaar zijn. Is de afkorting van het woord uitspreekbaar, dan is alleen de eerste letter kapitaal; anders komt de afkorting in kapitalen. Dit geldt ook voor afkortingen van drie of vier letters. Voorbeelden: Mep, Mia, Skal, Abab, Rikilt, Gatt, Minas. Voorwaarde is wel dat de afkorting als woord kan worden uitgesproken. Om die reden is het NAJK en RIVM en NVWA.
Op bovenstaande is een aantal uitzonderingen van toepassing, omdat het woordbeeld bepalend is voor de herkenbaarheid van de organisatie: Stichting wAarde, NMa (Nederlandse Mededingingsautoriteit) en KNMvD.
Afkortingen die staan voor officiële namen van wettelijke of cao-regelingen, worden met hoofdletters geschreven: AOW (AOW’ers), AWBZ, WAO, WW, VUT, maar het is: vutter, adv, atv.
Afkortingen van juridische, fiscale en andere officiële regelingen: bv, nv, vof, btw.

Afkortingen van ziekten die bij hun ontdekking in kapitalen werden geschreven, maar inmiddels zijn verworden tot een soortnaam, worden in kleine letters geschreven (aids, mkz, sars, tbc e.d.). Namen van ziekten worden als regel onderkast geschreven (aids, tbc). Schrijf ze met hoofdletters als de leesbaarheid dat vereist: ALS (amyotrofische laterale sclerose), ME (myalgische encefalomyelitis), MS (multiple sclerose).
Geslachtsnamen bij planten en bacteriën schrijven we bijna altijd onderkast. Alleen als uitdrukkelijk de officiële, wetenschappelijke naam wordt bedoeld, nemen we de hoofdletter. In wetenschappelijke bladen worden die vaak cursief gezet. Wij doen dit ook. Dus: de salmonellabesmetting had ernstige gevolgen. De salmonella-bacterie (Salmonella spp.) toonde zijn ware aard. Of: de verwekker van de aardappelziekte phytophthora, de schimmel Phytophthora infestans, wordt steeds agressiever. Dus ook rhizoctonia, rhizomanie, maar wel: E. coli, omdat de E een afkorting is.

De hogesnelheidslijn wordt afgekort tot HSL. Het is ADSL, ISDN, UMTS met kapitalen, maar internet, html, cd, tv, gsm, sms in onderkast. Schrijf iPad, iPhone, iPod, want dit zijn merknamen.

begin van een zin: Een zin begint altijd met een hoofdletter. Begint een zin met een cijfer, symbool of (valuta)teken, dan krijgt het tweede woord geen hoofdletter. 12 redacteuren wonen de redactievergadering bij, 24-uurseconomie is tegenwoordig het modewoord.
Begint een zin met ‘s, dan krijgt het tweede woord een hoofdletter: ’s Ochtends vergadert de redactie om 10.00 uur.

dubbele punt: na een dubbele punt volgt een kleine letter. Hierop zijn twee uitzonderingen: aan het begin van een citaat (directe rede) en in opsommingen met hele zinnen.

Een T-shirt wordt zo genoemd omdat het hemd-met-mouwtjes de vorm heeft van een T en niet van een t. Dat hoofdlettergebruik geldt ook voor H-balk, S-bocht, T-balk, T-kruising, U-balk, V-teken.

Geologische tijdvakken worden met een hoofdletter geschreven: Krijt, Perm, Holoceen. Uitzondering: ijstijd, dit is een soortnaam en geen eigen naam.
Historische gebeurtenissen die een eigennaam zijn geworden, krijgen een hoofdletter: de Tweede Wereldoorlog, de Franse Revolutie, de Oktober-revolutie.
Historische perioden worden met een hoofdletter geschreven, de afleidingen met een kleine letter: Oudheid – oudheidkundige, Middeleeuwen – middeleeuws, Renaissance – renaissancistisch, Barok – een barokke aankleding, Verlichting.

onderwijsinstellingen: soortnamen als universiteit, hogeschool, faculteit en vakgroep krijgen een kleine letter, tenzij ze deel uitmaken van de eigennaam. Het is de Universiteit van Amsterdam, maar je praat over de Amsterdamse universiteit.
Onderwijstypen. Gebruik onderkast bij alle (afkortingen van) onderwijsvormen: mavo, havo, vwo, meao, vmbo, hbo, gymnasium, roc, has.

opsommingen: (grafisch met streepjes of bullits weergegeven) die uit volledige zinnen bestaan steeds met een hoofdletter beginnen en elk opgesomd deel met een punt eindigen. Bestaat de opsomming uit enkele woorden of delen van een zin, begin dan elk opgesomd deel met een kleine letter en eind met een puntkomma. Na het laatste opgesomde deel volgt een punt.

overheidsinstellingen en -organen: eigennamen van overheidsinstellingen en -organen krijgen een hoofdletter: Tweede Kamer, de Kamer, evenals de afleidingen: Kamerbehandeling, Kamercommissie, Kamerlid, Kamerrestaurant. Het is de Vaste commissie voor Binnenlandse Zaken, omdat dit een officiële naam is. Om dezelfde reden is het Provinciale Staten van Gelderland (maar als het het bestuursorgaan als algemeen begrip betreft: provinciale staten). Zo ook: Gedeputeerde Staten van Noord-Holland (maar als algemeen begrip: gedeputeerde staten), B en W (maar: burgemeester en wethouders), Openbaar Ministerie (maar: officier van justitie, en: justitie als strafrechtelijk apparaat).
Het is Stalin en de stalinisten, Karl Marx en de marxisten, Freud en freudianen.
Schrijf volkeren en nationaliteiten met een hoofdletter, godsdienstige en levensbeschouwelijke aanduidingen onderkast. Het is Fransen – Frans, Israëli’s – Israëlisch, Arabieren – Arabisch, maar islamiet – islamitisch, jood – joods, katholiek, humanist, communist. Het is Indiërs, maar indianen, bedoeïenen, eskimo’s, als verzamelnaam van verspreid levende bevolkingsgroepen.

Officiële namen van organisaties, bedrijven en dergelijke beschouwen we als een eigennaam. Bij de weergave gaan we niet uit van de naam zoals die is weergegeven in een logo. Leidraad is de schrijfwijze in de tekst van officiële publicaties van de instantie (persbericht, jaarverslag en dergelijke).
– Land- en Tuinbouworganisatie, ABN Amro, Tennet, Groenlinks, de Volkskrant, De Telegraaf, Openbaar Ministerie, Tweede Kamer, Staten Generaal, Europese Commissie.

soortnamen: soms denken we bij de soortnaam van een product niet meer aan de plaats van herkomst, maar aan de kenmerken van het product. Dan vervalt de hoofdletter: roquefort | een fles bordeaux | 300 gram parmaham | een plakje edammer, maar een plakje Edammer kaas. Alleen in het tweede geval wordt verwezen naar de plaats. De regel geldt ook voor sommige andere samenstellingen en afleidingen: moezelwijn | nijlkrokodil | neerlandistiek | balkaniseren | bourgondisch leven

valuta: schrijf alle valuta in onderkast: euro, dollar, mark, franc, pond, yen.

Een hoofdletter krijgt nooit een klemtoonteken: Eén.

hoogleraar
Functieaanduiding: de Nijmeegse hoogleraar wiskunde. Gebruik als functieaanduiding nooit de aanspreekvorm ‘professor’. Deze benaming wordt alleen toegepast als titelaanduiding en dan nog uitsluitend als afkorting: prof.

hoor en wederhoor
Met hoor en wederhoor verifieert een journalist zijn gegevens of uitspraken van informanten bij betrokken personen of partijen. Integere journalistiek vereist het toepassen van hoor en wederhoor, maar het is geen algemeen geldende verplichting. Hoor en wederhoor helpt fouten voorkomen en presenteert de lezer de verschillende facetten van een onderwerp. Voor de betrouwbaarheid van een publicatie is het niet nodig alle betrokken partijen in één artikel aan het woord te laten.
Het is wel verstandig om dit zo veel mogelijk te doen, omdat dit het artikel overtuigender maakt. Wederhoor is zonder meer geboden in geval van beschuldigingen, negatieve kwalificaties over personen, instellingen of bedrijven, zelfs als tevoren duidelijk is dat een antwoord alleen een ontkenning zal inhouden.

hormonen
Verzamelnaam van stoffen die van nature in het lichaam van mens en dier door klieren worden geproduceerd en afgescheiden. Vele natuurlijke hormonen worden ook synthetisch vervaardigd. Te onderscheiden zijn:
– geslachtshormonen. Er zijn vrouwelijke geslachtshormonen (oestradiol, progesteron) en mannelijke (testosteron). Synthetische geslachtshormonen worden steroïd-hormonen of steroïden genoemd. Alle steroïd-hormonen hebben een eiwitsparende of anabole werking. Vandaar de naam anabole steroïden of anabolen, als sprake is van doping in de sport.
– groeihormonen. Deze zijn er voor mens en dier, zowel natuurlijk als synthetisch vervaardigd. Voorbeelden: HGH (menselijk groeihormoon, soms als doping gebruikt), BST (groeihormoon voor de koe, dat de melkproductie stimuleert). Bij ‘hormoonschandalen’ in de veeteelt draait het niet om deze groeihormonen, maar om (al dan niet natuurlijke) anabole steroïden. In zulke gevallen is het gebruik van de term groeihormoon fout.

huidig
Vaak stoplap. In de zin: de huidige omstandigheden in Syrië zijn niet rooskleurig kan het woord huidige makkelijk worden geschrapt.

hulpwerkwoorden
Spaarzaam gebruiken. Over het algemeen dient het hulpwerkwoord voor het voltooid deelwoord te worden geplaatst. niet: het artikel dat ik geschreven heb, maar: heb geschreven.

hun, hen
Hun is de vorm voor het meewerkend voorwerp: ik geef hun een boek. Hen is de vorm voor het lijdend voorwerp: ik gooi hen eruit. Wie twijfelt tussen hun en hen, kan zijn toevlucht nemen tot ze.
Na een voorzetsel volgt altijd hen: voor hen die vielen, ik geef aan hen het advies (maar: ik geef hun het advies, of: ik geef ze het advies).