S – Boeiboek

’s
In aardrijkskundige namen zoals ’s-Gravenhage, ’s-Hertogenbosch, ’s-Gravenzande, ’s-Graveland staat een koppelteken. Let bij ’s avonds en ’s nachts op de plaats van de apostrof en het ontbreken van een koppelteken.

S-bocht
Met hoofdletter S en koppelteken.

samengestelde werkwoorden
Het komt vaak voor dat samengestelde werkwoorden uit elkaar worden gehaald: ‘hij zei dat hij dit nog even af wilde wachten: Hier verdringt de spreektaal de schrijftaal. Het is beter die samenstellingen zoveel mogelijk intact te laten: hij zei dat hij dit nog even wilde afwachten.

samenstellingen
Een samenstelling is een woord dat is opgebouwd uit twee of meer woorden die ieder zelfstandig kunnen voorkomen. Denk aan woorden als tuinbroek (tuin+broek) en badslippers (bad+slippers). Samenstellingen worden in het Nederlands altijd aan elkaar geschreven, om aan te geven dat de woorden van de samenstelling bij elkaar horen. Eventueel kan een koppelteken worden gebruikt om de opbouw van de samenstelling duidelijker te maken; het gebruik van een spatie in het samengestelde woord is altijd fout: netto resultaat = nettoresultaat. Nettowinst, nettorendement en dergelijke schrijf je aan elkaar. Netto-opbrengst krijgt een koppelteken vanwege botsende klinkers.

Het maakt niet uit, uit hoeveel delen het woord is samengesteld. Ook samenstellingen die bestaan uit drie of meer delen worden aan elkaar geschreven. Het is dus ‘waterkrachtcentrale’, ‘vijfsterrenhotel’, ‘derdewereldland’ en ‘langetermijnplanning’. Hoewel het vaak niet nodig is, geldt ook hier dat het eventueel is toegestaan om de structuur van de samenstelling met een koppelteken te verduidelijken; nooit met een spatie! Wees niet bang om lange woorden te schrijven; het is ‘langetermijnplanning’ en dus niet ‘langetermijn planning’.

Hiermee is niet gezegd dat een combinatie zoals ‘lange afstandsloper’ altijd fout is. Als niet de afstand lang is maar de loper zelf, dan is ‘lange’ een bijvoeglijk naamwoord bij ‘afstandsloper’ en wordt het dus als twee woorden geschreven. Maar dat is wat anders dan een ‘langeafstandsloper’! Dit onderscheid is overigens precies de reden dat een samenstelling helemaal aan elkaar geschreven moet worden, zonder spaties.

Tussen de merknaam en een woord dat daar bij hoort, komt een streepje (Ford-dealer). Het is dus: Albert Heijn-bezorgservice. Trekkers van Valtra Valmet zijn Valtra Valmet-trekkers en trekkers uit de serie Hitech zijn Hitech-trekkers. Tussen twee namen in een samenstelling komt een streepje, dus als zowel de bedrijfsnaam als de modelnaam gebruikt wordt, dan is het: Valtra Valmet-Hitech-trekkers. Voor de leesbaarheid is het beter dit soort samenstellingen te vermijden en bijvoorbeeld te spreken van Hitech-trekkers van Valtra Valmet.

Je mag het koppelteken eventueel gebruiken als je denkt dat dat de leesbaarheid van het woord ten goede komt. Er zijn ook nog een paar gevallen wanneer je verplicht bent een koppelteken te gebruiken.
Bijvoorbeeld bij samenstellingen met een afkorting (cd-doosje), een symbool (@-teken) of een cijfer (60-jarige).
Of in gevallen van ‘klinkerbotsing’ waarbij in de samenstelling twee klinkers achter elkaar komen te staan die als één klank gelezen kunnen worden. Om te voorkomen dat de ‘o’ en de ‘e’ als ‘oe’ worden gelezen, schrijf je ‘macro-economie’ met een streepje. Iets dergelijks geldt ook bij ‘milieu-inspecteur’.

Bij samenstellingen waar één of meer delen uit een andere taal komen, is het verstandig om tussen de vreemdtalige delen onderling een koppelteken te schrijven en om een vreemdtalig en Nederlandstalig deel zónder koppelteken aan elkaar te schrijven. De onderdelen ‘all risk’ en ‘verzekering’ worden dus samen ‘all-riskverzekering’. En een systeem voor ‘content management’ is dus een ‘content-managementsysteem’.

samentrekking voorzetselconstructies
De samentrekking van twee voorzetselconstructies geeft vaak een lelijk effect: ‘De commissie kreeg inzage in en boog zich over het rapport: Liever vermijden. Fout is: ‘Argentinië rouwt om en worstelt met zelfmoord arts.’ Goed: Argentinië rouwt om de dood van de arts, die zelfmoord pleegde. Het land worstelt daarmee.

scene, scène
Zowel het Engelse woord scene als het Franse scène zijn volledig ingeburgerd en hoeven niet te worden gecursiveerd: de popscene, de drugsscene. De scène in een toneel of film krijgt een accent.

-schap
Een woord met het achtervoegsel -schap krijgt aan het slot van het eerste deel geen s. Het is: bedrijfschap, productschap, koningschap, schrijverschap, dichterschap.

scheikundige symbolen
Scheikundige symbolen vermijden we in broodtekst maar ze zijn niet altijd taboe. Een vakdeelverhaal over bemesting of mestbeleid mag symbolen hanteren voor stikstof (N), fosfor (P) en andere in de landbouw veelgebruikte elementen.
Let op bij fosfor. Het symbool P van het scheikundige element fosfor wordt vaak ten onrechte gebruikt als synoniem van fosfaat (PO4). Bij bemesting gaat het meestal om de stof difosfor-pentoxyde (P2O5). In de volksmond en ook in Boerderij wordt deze stof meestal fosfaat genoemd, maar wetenschappelijk is dat niet correct.

SCP
Sociaal en Cultureel Planbureau. Het planbureau is een interdepartementaal, wetenschappelijk instituut.

secretaris-generaal
Met koppelteken. Meervoud: secretarissen-generaal. Hoogste ambtenaar van een ministerie.

seks
Seks en alle verdere afleidingen en samenstellingen (seksistisch, sekstoerisme, seksualiteit) worden met -ks geschreven. De x wordt alleen gebruikt in sex-appeal en sexy.

semi-
Wordt gevolgd door koppelteken: semi-permanent, semi-legaal.

senaat, Senaat
De Nederlandse senaat wordt onderkast geschreven (benaming voor de Eerste Kamer). Een lid van de Eerste Kamer is een Eerste Kamerlid of een senator. De Amerikaanse Senaat (eigennaam) is met een hoofdletter.

SER
Afkorting van Sociaal-Economische Raad (let op het koppelteken). Met drie kapitalen. Geef eerst de volledige naam Sociaal-Economische Raad, gebruik daarna de afkorting SER. In koppen kan SER worden gebruikt.

Shredlage
Shredlage-mais is mais die in plaats van op de gangbare 0,5 tot 1,2 centimeter op 2,6 tot 3,0 centimeter wordt gehakseld en waarbij de korrel niet gekneusd maar verpulverd wordt. De techniek werd door Claas in de markt gezet, het is een eigennaam en krijgt daardoor een hoofdletter. Andere fabrikanten passen een soortgelijke techniek toe. Kemper distribueert korrelkneuzers onder de naam ProfiCracker, New Holland onder de naam DuraShredder. Krone levert OptiMaize-haksellengteverstelling in combinatie met haar zelf ontwikkelde schijvenkneuzer. Wellicht dat over enkele jaren de hoofdletter verdwijnt zoals ooit bij aspirine van Bayer.

shock
Met sh en ck. Ernstige verstoring van de bloedsomloop als gevolg van een zware verwonding of hevige schrik. Hij verkeerde in een shock.

shockeren, choqueren
Het Groene boekje geeft shockeren én choqueren, Van Dale geeft alleen choqueren. De voorkeur geniet choqueren.

showen – showde – geshowd
Met vernederlandste spelling volgens de regel van ’t kofschip.

Siem Jan Schenk (zonder tussenstreepje)

Sinterklaas, sint, sinterklaas, Sint-Nicolaas
De goedheilig man en de feestdag met een hoofdletter, de afleidingen onderkast: sinterklaasavond, sinterklaasinkopen, sinterklaassurprise. Ook: er loopt een sinterklaas over straat. De volkse benaming sint met onderkast: de goede sint.

Sint-Nicolaas
Met hoofdletters en koppelteken. Verkort: St. Nicolaas.

–situatie
Cliché. Liever niet gebruiken in samenstellingen als ‘gezinssituatie’, ‘achterstandssituatie’, ‘beginsituatie’. Met uitzondering van noodsituatie vermijden in samenstellingen. Niet: de verslechterende werkgelegenheidssituatie. Maar: het groeiende tekort aan banen.

sjiek
Het woord sjiek is volgens Van Dale uitsluitend een zelfstandig naamwoord, ontleend aan het Franse chique, dat betekent: tabakspruim, pruimtabak of stukje kauwgom. Gebruik ‘sjiek’ niet als er een minder chic begrip wordt bedoeld. Zet dan aanhalingstekens om chic of chique: een ‘chique’ tent, een ‘chic’ heerschap, het ‘chique’ heerschap.

sms, sms’je, sms’en
Staat voor short message service. Verkleinwoord: sms’je. Het werkwoord: sms’en – sms’te – ge-sms’t.

sociaal-democratie
Met koppelteken.

sociaal-economisch
Met koppelteken.

Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP)
Woordje ‘en’ niet vergeten.

Sociaal-Economische Raad
Afkorting: SER.

Sociale media
De Nederlandse benaming gebruiken: sociale media zoals Twitter, Facebook, Google+, Pinterest en Instagram (alle met hoofdletter, want het zijn eigennamen).

sociale zekerheid
Het stelsel van de sociale zekerheid bestaat uit verzekeringswetten en sociale voorzieningen. De sociale verzekeringen worden bekostigd uit premies die grotendeels door werkgevers en werknemers worden betaald. De sociale voorzieningen worden betaald uit de algemene middelen.
De sociale-verzekeringswetten kunnen worden onderverdeeld in werknemersverzekeringen en volksverzekeringen. Werknemersverzekeringen zijn bedoeld voor degenen die in loondienst werken.

soebatten
Betekent smeken, niet: ‘touwtrekken’. Na lang soebatten kreeg hij eindelijk zijn zin.

sowieso is het zo dat
Lelijke wending. Evenzeer lelijk is de wending: ‘het is zo dat …’.

spaties
Asterisk (*): in tekst vast aan woord; als nootteken een spatie erna.
Breuken, procenten: gewone spatie ervoor. Bij opsommingen – gebruiken.
Gradenteken: gewone spatie ervoor, geen erna.
Nootcijfers (superieure cijfers): vast aan woord of bedrag, gevolgd door een haakje.
Procentteken: geen spatie voor het teken wel erna.
Valutasymbolen: na euro- of dollarteken geen spatie (€100 en $100).

sperzieboon
Met een z en ie.

sponsoren – sponsorde – gesponsord
Met vernederlandste spelling volgens de regel van ’t kofschip.

sr.
Met een punt. Senior. Zo ook jr. (junior).

St.
Met een punt. In tegenstelling tot Van Dale geen koppelteken. St. Maarten, St. Nicolaas, of voluit: Sint Maarten, Sint Nicolaas. Het is St.-Petersburg (met koppelteken: de burcht van Sint Peter).

sta-in-de-weg
Met koppeltekens.

staakt-het-vuren
Met koppeltekens.

staatssecretaris
Net als minister in onderkast: staatssecretaris.

staatsiebezoek
Met dubbel a, een s en ie. Zo ook staatsiefoto, staatsieportret. Het is: statiegeld.

stampij
Met ij.

standhouden
Als werkwoord aan elkaar. Hij houdt stand. Hij heeft standgehouden.

stankoverlast
Dubbelop: stank impliceert al overlast.

start-up
Met koppelteken. Benaming voor beginnend (internet)bedrijf.

Staten-Generaal
Met koppelteken en twee hoofdletters. Naam voor de Nederlandse volksvertegenwoordiging; het parlement, de gekozen volksvertegenwoordiging, bestaande uit de Eerste Kamer en Tweede Kamer. Op Prinsjesdag komen beide Kamers in verenigde vergadering bijeen in de Ridderzaal in Den Haag. De Eerste Kamer bestaat uit 75 leden, die voor vier jaar worden gekozen door de leden van Provinciale Staten. Het lidmaatschap is doorgaans een nevenfunctie.

steiger, steigeren, afstijgen, stijgen, stijger
Gebouwen staan in de steigers. Paarden steigeren. Ruiters stijgen af.
Omzetten stijgen. De grootste stijger op de beurs.

steil, stijl
Een steile helling, een steile dominee. De stijl van een deur, de stijl van schrijven.

stellingnemen
Germanisme. Goed: positie, partij kiezen.

steroïden
Synthetisch vervaardigde geslachtshormonen.

stiekem
Met een e, niet met een u.

stijl, steil
De stijl van een deur, de stijl van schrijven. Een steile helling, een steile dominee.

streepje voor
Een streepje voor hebben heeft als vast voorzetsel bij, maar daarna wordt de persoon of partij genoemd die iemand hoger plaatst dan een ander. ‘Een streepje voor hebben bij veel politieke partijen’, bijvoorbeeld.
Maar welk voorzetsel genoemd moet worden als je het of de geprefereerde afzet tegen iets of iemand anders, wordt in geen enkel naslagwerk gezegd, meldt de Taaladviesdienst.
Volgens de dienst zijn er twee opties:
– De biologische landbouw heeft bij veel politieke partijen een streepje voor op de gangbare.
– De biologische landbouw heeft bij veel politieke partijen een streepje voor boven de gangbare.

’Boven’ is mogelijk omdat je daarmee een rangorde kunt aangeven. ‘Op’ is waarschijnlijk mogelijk vanwege ‘iets voor hebben op iemand anders’; die uitdrukking is hier gecombineerd met ‘een streepje voor hebben’.

streptokokken
Een streptokok is een bacterie. Je schrijft het met k’s, niet met c’s. Net als staphylokokken.

strip-till
Strip-till is een conserveringssysteem dat een minimale grondbewerking gebruikt. Het combineert de voordelen van het drogen en verwarmen van de grond van conventionele grondbewerking met de grondbeschermende voordelen van no-till door alleen het deel van de grond te verstoren dat de zaadrij moet bevatten. We schrijven het zonder hoofdletters met koppelteken: strip-till.

suikerfeest
Onderkast. Einde van de ramadan, de islamitische vastenmaand.

surseance van betaling, surseance
Zonder accent op de e. Uitstel van betaling. Ook kortweg surseance. Wordt door de rechtbank verleend op verzoek van een onderneming of organisatie wanneer deze niet meer kan voldoen aan de betalingsverplichtingen. De rechtbank stelt een bewindvoerder aan die probeert het bedrijf te laten voortbestaan en de schuldeisers tevreden te stellen. Als dit niet lukt, volgt meestal een faillissement.