Workshop | Leesbaar schrijven
Mensen lezen op verschillende taalniveaus. Taalniveau B2 is het Misset-ideaal. Vaak zit een Boerenleven-reportage of een kort nieuwsbericht op B2. Meestal zit een Boerderij-artikel op C1 of C2. De praktijk is dat een artikel na tekstredactie maximaal 1 niveau omhoog gaat.
Taalniveau B1 is door het agrarische jargon in artikelen niet haalbaar, maar ook onwenselijk door de staccatostijl. De afwisseling van korte, middellange en lange zinnen maakt een artikel het leesbaarst.
In deze workshop een overzicht van redactionele ingrepen die een tekst relatief eenvoudig leesbaar maken:
- Zinslengte: kort, maar niet te kort
- Eén mededeling per zin
- Woordvolgorde maakt het verschil: begin de mededeling met de kern
- Zet informatie bij elkaar die bij elkaar hoort: vermijd tangconstructies
- Actief schrijven, maar niet altijd
- Wees concreet
1. Zinslengte: kort, maar niet te kort
Te veel korte zinnen maken een tekst onleesbaar. Lees maar:
Een goede zin is kort. Dat leest prettig. Gebruik weinig woorden. Dan blijft de zin kort. Gebruik ook weinig zinnen. Zo blijft de tekst kort. Dat leest lekker. De boodschap staat centraal. Schrijven is schrappen. Je ervaart het zelf.
Een lange zin vraagt meer van de lezer en is ook ingewikkelder met bijzinnen en komma’s.
Kern van dit verhaal: beperk je tot één mededeling per zin en begin die mededeling met de kern.
| Zinslengte | Aantal woorden |
|---|---|
| Korte zin | 1 tot 7 |
| Gemiddelde zinslengte | 8 tot 17 |
| Lange zin | 17 of meer |
2. Eén mededeling per zin
Voorbeeld van een te lange zin: Vermeld op uw envelop in de linkerbovenhoek ‘bezwaarschrift’, onderteken uw bezwaarschrift en zorg dat deze voor 11 juli door ons is ontvangen.
Eén mededeling per zin: Stuur ons uw ondertekende bezwaarschrift vóór 11 juli. Vermeld ‘bezwaarschrift’ op de envelop, in de linkerbovenhoek.
Mijd zoveel mogelijk de sauzijzenstructuur. Plak geen zinnen aan elkaar.
Voorbeeld sauzijzenstructuur: Er kan vijfmaal gebruik gemaakt worden van deze aanbieding en deze kan niet worden gebruikt voor aankopen van ebooks of pdf’s, ‘The Story of your DNA’-boeken op 23andme.com, of worden gecombineerd met volumekortingen, bestellingen op maat, andere kortingscodes of cadeaubonnen, of gebruikt worden voor aanpassingen op eerdere bestellingen.
3. Woordvolgorde maakt het verschil: begin de mededeling met de kern
– Jan gaat op maandag op tijd naar zijn werk.
– Op maandag gaat Jan op tijd naar zijn werk.
Bij de tweede zin denk je dat er iets is met die maandag, want er wordt niet gezegd dat Jan de andere dagen ook op tijd naar zijn werk gaat.
Nog een variant: – Naar zijn werk gaat Jan op maandag op tijd. Dus, Jan komt maandag op tijd op zijn werk en verder komt hij overal te laat.
Wat vooraan in de zin staat, krijgt nadruk. Het is blijkbaar belangrijk. De lezer vindt er verder niet zoveel van, die denkt dat de auteur weet wat hij wil en vooraan zet wat hij belangrijk vindt.
Goed voorbeeld: Een aantal investeerders heeft zich teruggetrokken. Dat komt door de onzekere economische situatie en de tegenvallende resultaten.
Beter voorbeeld, want in de actieve vorm: Een aantal investeerders trok zich terug. Dat komt door de onzekere economische situatie en de tegenvallende resultaten.
Slecht voorbeeld, de oorspronkelijke zin: Mede door de onzekere economische situatie en de tegenvallende resultaten, heeft een aantal investeerders zich teruggetrokken.
Kern van dit verhaal: Beperk je tot één mededeling per zin en begin die mededeling met de kern.
4. Zet informatie bij elkaar die bij elkaar hoort: vermijd tangconstructies
Van een tangconstructie is geen waterdichte definitie. Als je een zin een tweede keer moet lezen, dan staat er te veel informatie tussen de bij elkaar horende delen.
Er zijn 3 soorten tangconstructies:
1. Scheidbare werkwoorden, plaatsvinden: Vandaag vindt op het hoofdkantoor de viering van de verjaardag van onze directeur, die dit weekend 61 is geworden, plaats.
2. Hulpwerkwoorden, heeft gegeven: Onze medewerker heeft mij vanochtend zodra ik op kantoor aankwam de hand-out van de presentatie voor de investeerdersbijeenkomst gegeven.
3. Lidwoord en bijbehorend zelfstandig naamwoord, de exemplaren: De twintig geprinte, ingebonden en van een mapje voorziene exemplaren zien er goed uit.
Hier zie je drie variaties op een zin. De zin wordt steeds ingewikkelder:
- De Raad van Bestuur en de OR | hebben | overeenstemming bereikt over het sociaal plan.
- De Raad van Bestuur en de OR | hebben na een aantal intensieve besprekingen toch overeenstemming bereikt over het sociaal plan.
- De Raad van Bestuur en de OR | hebben na een aantal intensieve besprekingen waarin de gemoederen af en toe bijzonder hoog opliepen en de bestuursvoorzitter zelfs eenmaal heeft gedreigd om de zitting te schorsen, toch overeenstemming bereikt over het sociaal plan.
Kern van dit verhaal: Beperk je tot één mededeling per zin. Start die mededeling met de kern en zet bij elkaar wat bij elkaar hoort.
5. Actief schrijven, maar niet altijd
Een passieve zin is vaak wollig en omslachtig geformuleerd en kan je van verantwoordelijkheid ontslaan.
Voorbeeld van een passieve zin: Er wordt een nieuw registratiesysteem ingevoerd door de afdeling Debiteuren.
Voorbeeld van een actieve zin: De afdeling Debiteuren voert een nieuw registratiesysteem in.
| Actief Handelende persoon is zichtbaar |
Passief Handelende persoon is niet altijd zichtbaar |
| De persoon staat centraal | De handeling staat centraal |
| Kan met allerlei werkwoorden | Constructie met ‘worden’ of ‘zijn’ |
| Klinkt meestal persoonlijk | Klinkt meestal afstandelijk |
Maar, in drie gevallen is het wel beter om passief te formuleren:
1. Als je niet weet wie de handelende persoon is: Daar wordt aan de deur geklopt… Wie zou dat zijn?
2. Als niet belangrijk is wie de handelende persoon is: Vanmiddag worden de nieuwe bureaustoelen bezorgd.
3. Als je niet wilt zeggen wie de handelende persoon is: Dit is bijvoorbeeld het geval bij slecht nieuws.
6. Wees concreet
Niet: In de nieuwbouwplannen is flink wat ruimte gereserveerd voor een nieuw winkelcentrum.
Wel: In de nieuwbouwplannen is 5000 m² gereserveerd voor een nieuw winkelcentrum.
Niet: Onze dienstverlening wordt verbeterd.
Wel: We beantwoorden uw mail binnen een week.